درآمدی بر تاریخ تعلیم و تربیت مغرب عربی با تاکید بر آرای عابد الجابری

با گذشت بیش از دو قرن از ورود مدرنیته و آثار آن به جوامع اسلامی و استقرار تعلیم و تربیت نوین غربی، همچنان نظام آموزش و پرورش جامع، کامل، روشمند و مبتنی بر مبانی و فلسفه تعلیم و تربیت و دارای چشم‌اندازی روشن در این کشورها دیده نمی‌شود. محمد عابد الجابری متفکر مراکشی، با تقسیم دوره‌های آموزشی کشور مغرب به سه دورۀ پیش از استعمار، استعمار و پس از استعمار، نقدهایی بر سیاست‌های آموزشی هر سه دوره وارد کرده است. نقد او متوجه سیاست‌های آموزشی پسا استعماری مغرب بر اساس چهار رکن اساسی است: تعمیم (آموزش همگانی)، توحید (یکسان‌سازی)، تعریب (عربی‌سازی) و المغربه (مغربی‌سازی). رویکرد جابری در تعلیم و تربیت، برگرفته از نظریه پداگوژی اجتماعی امیل دورکیم است که نوعی رابطه دیالکتیک میان جامعه و آموزش برقرار می‌کند. به نظر جابری، به جای مدرن‌سازی توده‌های اجتماعی می‌بایست، آموزش‌ها و مهارت‌ها را متناسب با اقتضائات و شرایط بومی تعریف کرد. هدف اصلی این پژوهش، بیان دیدگاه‌های جابری و تبیین آن در حوزه تعلیم و تربیت مدرن است.

An Introduction to the Recent History of Arabic Maghrib Education Based on Abid alJabiri

One of the first fields affected by modernism in Islamic societies over the past two centuries was education. Expansion of the modern system of education, its relative successes, and supports by governments led to a long period of passivity, imitation, and submission in Islamic societies. The late decades of the 20th century revealed drawbacks of this modern system and Islamic scholars tried to review their religion heritage, criticize the Western schools, and introduce comprehensive replacements. They were looking for something rooted in their religion and compatible with today needs. Mohammad Abid Aljabiri critically reviewed the tradition and modernism in Islamic world. He classified education in Morocco into precolonization, colonization, and postcolonization and further examined the latter in four fields of Taʾmim (public education), Tuhid (equalization), Taʾrib(Arabization), and Almaqribia (Moroccozation). He supported replacing modernization of social masses by the education compatible with indigenous condition. The present paper elaborates on Jabiri’s ideas about modern education.