نقش تاریخ در مجادلات کلامی شیخ مفید پیرامون واقعه جمل

کتاب الجمل با هدف اثبات حقانیت امام علی(ع) در جنگ جمل نگاشته شد. نظرات کلامی فرقِ معاصر شیخ مفید نسبت به این واقعه، در ترغیب او برای تالیف این تک‌ نگاری وگزینش او از روایات تاریخیِ نبرد جمل موثر بود. پرسش این است که شیخ مفید متاثر از کدام شرایط فکریِ زمانه و با تاکید بر چه شاخصه‌هایی روایات جنگ جمل را گرد آورد و هدف خود را از تالیف کتاب تحقق بخشید؟ نتیجۀ این پژوهش، متکی بر تحلیل متنِ کتاب الجمل است و حاکی از اینکه شیخ مفید در تقابل با دو باورِ در حال گسترش در جامعۀ آن روز، در خصوص حقانیت عملکرد صحابۀ حاضر در راس دو سپاه و نیز نظریۀ «سران بر حق/ یاران بر باطل» اثر خود را بر سه محور نگاشت: عدول آشکار اصحاب جمل از دستورات دین اسلام؛ پافشاری آنها بر جنگ، رد اجتهاد و توبۀ آنها؛ فضائل امام علی(ع).

The Role of History in AlShaykh AlMufid’s Theological Conflicts concerning the Battle of Jamel

The book of alJamel was written to prove the legitimacy of Imam ’Ali in the Battle of Jamel. Theological views of AlShaykh AlMufid’s contemporary sects on this event impressed and persuaded him to write about the Battle of Jamel and selecting of historical narratives about it. The question is what intellectual conditions influenced AlShaykh AlMufid to gathere the narratives of the Jamal and to write this book? Based on the textual analysis of alJamal’s text, this study shows that AlShaykh AlMufid was against the two beliefs spreading in the society of the legitimacy of the performance of Companions of the Prophet at the head of the two armies as well as the theory of “Legitimate heads/ Illegitimate companions”. He wrote his work on three axes: the explicit deviation of Jamel fighters from the orders of the Islamic religion; their insistence on war, their rejection of ijtihad and their repentance; the virtues and supereminence of Imam ’Ali.