تحول بنیادهای امامت نزد نخستین گروه غالیان شیعه

سازوکار و سنجه های تعیین امام یکی از مهمترین و بنیادی ترین عناصر و همچنین دشواره های موجود در نخستین گروه های شیعه به معنای عام آن بوده است. در مقالۀ پیشِ رو با رویکرد تاریخی و گفتمانی، سازوکارها و سنجه های مربوط به امامت، نزد نخستین گروه های تندروی شیعی، از آغاز تا سدۀ دوم هجری بررسی شده است. همچنین تکامل و دگردیسی نگرش های امام شناسانه در میان سبائیه، کیسانیه، نخستین غالیان و نیز خرمدینان که اندیشه های آنها همسانی های فراوانی با گروه های پیش گفته داشت مورد واکاوی قرار خواهد گرفت. این مقاله نشان خواهد داد که اصول علم، نور و انتقال ارواح چگونه و در چه فرآیندی از سوی گروه‌های یاد شده برای تبیین امامت مورد استفاده قرار گرفتند. همچنین خواهیم گفت که چگونه دو اصل نور و گردش ارواح که بر جهان بینی های ویژه ای استوار بودند، به پایمردی نخستین غالیان که از دل بحران درونی کیسانیه سر برآوردند برای توضیح نهاد و مفهوم امامت به کار گرفته شد.