راه‌کارهای کاهش آسیب‌پذیری‌ زیست‌محیطی ناشی از ریزگردها (مطالعه موردی: زابل)

پدیده گرد و غبار یکی از زیان‌بارترین بلایایی است که مشکلات عدیده‌ای را در مناطق مختلف جهان به‌وجود آورده است. وقوع این پدیده در چند سال اخیر، بدون شک یکی از معضلات مهم زیست‌محیطی کشور را به‌وجود آورده است. ریزگردها همراه با آلاینده‌های دیگر بیشترین تبعات خطرناک زیست‌محیطی را به‌وجود می‌آورند که می‌توان به اثرات مخرب آن بر سلامت انسان‌ها، اختلال در زندگی روزمره، کاهش تولیدات دامی و کشاورزی، پوشش گیاهی و تخریب خاک اشاره کرد. در ایران منطقه زابل به شدت تحت تاثیر این پدیده قرار دارد؛ بنابراین، لزوم انجام تحقیقی در زمینه بررسی این اثرات و ارائه راه‌کارهای مناسب جهت کاهش اثرات آن ضروری به نظر می‌رسد. هدف از این پژوهش ارائه راه‌کارهایی به‌منظور کاهش آسیب‌پذیری‌های زیست‌محیطی ناشی از ریزگردها در شهرستان زابل بوده است. بدین منظور بعد از معرفی کامل شهرستان زابل تعداد 30 عدد پرسش‌نامه‌ تهیه و در بین اساتید، دانشجویان مقطع دکتری و کارشناسی ارشد رشته مهندسی محیط‌زیست، توزیع و در تحلیل‌های آماری مورداستفاده قرار گرفت. برای ارزیابی عوامل محیطی داده‌ها از ماتریس ارزیابی عوامل درونی و بیرونی و برای تعیین راه‌کار‌های مناسب جهت کاهش آسیب بادهای 120 روزه از تحلیل swot استفاده شد. نتایج بیانگر آن است که طرح شکایت از کشور افغانستان در مجامع بین‌المللی به‌منظور توقف پروژه‌های سدسازی بر هیرمند در راستای ارتقاء امنیت ملی به‌عنوان یک مرکز مهم در کشور مهم‌ترین راهبرد به‌منظور کاهش آسیب‌های ریزگردهای شهرستان زابل است و بعدازآن به ترتیب کاهش آسیب‌پذیری زیستی با استفاده از فناوری‌های کارآمد آبیاری قطره‌ای و اعطای تسهیلات ویژه به کشاورزان شهرستان زابل و استان سیستان و بلوچستان به‌منظور استفاده از زمین‌های بایر برای کشاورزی، ایجاد مناطق محافظت‌شده و ممنوعه چرای دام در مناطق مستعد بیابانی شدن در حاشیه غربی شهر و ساخت سکونت‌گاه‌ها خارج ‌از مسیر حرکت ماسه‌ها منطقه، جزء راهبردهای اساسی جهت مقابله با این پدیده می‌باشند. همچنین در این پژوهش برای وضعیت زیست‌محیطی شهر زابل و در راستای مقابله با آسیب‌های زیست‌محیطی ناشی از ریزگردها مجموعاً 20 نقطه قوت، 30 نقطه‌ضعف، 20 فرصت و 30 تهدید برشماری گردید. بر همین اساس و با بهره‌گیری از روش swot وضعیت زیست‌محیطی شهر زابل در مواجهه با طوفان‌های گردوغبار در ناحیه تدافعی تعیین و مجموعه راهبردهای زیست‌محیطی مناسب با رویکرد تدافعی ارائه گردید.

Strategies for Reducing Environmental Vulnerability (Case Study: Zabol City)

The purpose of this study is to provide solutions to reduce environmental vulnerability in Zabol. For this purpose, after full introduction of Zabol city geographically, socially, culturally, economically and environmentally, 30 questionnaires were prepared and distributed among professors, PhD students and postgraduate students in environmental engineering and used in statistical analysis. External and internal factors evaluation matrix was used to evaluate environmental factors and SWOT analysis was used to determine appropriate solutions to reduce the 120day wind damage. Results show that filing a complaint with the international community to halt the dam project on Hirmand in Afghanistan is the most important strategy to reduce vulnerability of Zabul City to the microdust phenomenon in order to promote national security. Subsequently, providing special facilities for farmers in Zabul and Sistan and Baluchestan province to use wasteland for agriculture, creating protected areas, banning cattle herding in the area prone to desertification on the western edge of the city, efficient drip irrigation technology and construction of settlements off the sand displacement path are among the key strategies to counteract this phenomenon and reduce environmental vulnerability. Also, to deal with environmental damage in Zabol city, in this study 20 strengths, 30 weaknesses, 20 opportunities and 30 threats were identified for the environmental situation. Accordingly, the environmental status of Zabul city in the defensive zone whilst facing dust storms was determined using the SWOT method and a set of appropriate environmental strategies with a defensive approach was presented.