تبارشناسی مکتب تفکیک در اندیشه غزالی

مساله بنیادینی که این مقاله بدان پرداخته است، تبیین رابطه عقل و وحی یا خرد و دین به عنوان دو منبع معرفت شناختی و دو مرجع هستی شناختی در دو دستگاه فکری است. یکی اندیشۀ امام محمدغزالی در قرن پنچم هجری و دیگری یکی از رویکردهای عقل ستیز در تفکر اسلامی - ایرانی در قرن پانزدهم هجری که به مکتب تفکیک مشهور است.غایت قصوای این جستار، آن است که جدال پایان ناپذیر معرفت عقلی و معرفت دینی را در این دو مکتب به روشی تطبیقی گزارش و تحلیل نموده از قِبَل آن به اثبات مفروضات خود دست یابد.ماحصل اجمالی این پژوهش عبارت است از این که اولا منازعات کلامی یا رهیافت‌های الهیاتی، در طول تاریخ، در خلاء و در عالم انتزاع شکل نگرفته بلکه تحت تاثیر جریان‌های فکری و غیر فکری، منازعات سیاسی و حتی گاه خصلت‌های شخصی و... بوده است و ثانیا این افکار و نظریات در برخی موارد محصور در حوزه‌های فکری و نظری نمانده، تاثیرات خواسته و ناخواستۀ فراوانی بر آنها مترتّب می‌شود که بسا موجبات نزاع‌های بی حاصلی را فراهم می‌آورد که حل یا رفع آنها از عهده متالهان و نظریه پردازان دینی خارج است. در این مقاله نشان داده شده که شاید خرد ستیزی‌های غزالی یا عقل گریزی‌های تفکیکیان زمینه ساز ظهور مکاتب سخت کیشی شده است که در تاریخ اسلام به سلفیّه مشهور و معروفند.