منطق مکالمه‌ در فیلم خشت و آینه (1343)، اثر ابراهیم گلستان

پس از اعلام سیاست‏های مبتنی بر گسترش مناسبات سرمایه‏داری و سرکوب سیاسی مخالفان، همگام با آغاز مدرنیزاسیون پهلوی دوم و هم‌زمان با آغاز برنامه‏های توسعه اقتصادی و اجتماعی در دهه ‏های 1330 و 1340 خورشیدی، برخی از سینماگران ایرانی فرم و مضامین متفاوت با جریان فیلم‌سازی تجاری را تجربه کردند. دلایل گوناگونی برای این تحول می‏توان برشمرد؛ از جمله شرایط اجتماعی، ارتباط سینماگران با محافل ادبی، و تحولِ ادبیات داستانی در ایران و اقتباس از آثار ادبی مدرن. فیلم خشت و آینه (1344)، اثر ابراهیم گلستان، از جمله فیلم‏هایی است که از نظر درون‏مایه و فرم متفاوت و بدیع است. شیوه روایت فیلم خشتو آینه‏ کاملاً به آنچه میخائیل باختین، یکی از مهم‏ترین نظریه‏پردازان ادبیات در سده بیستم میلادی، با عنوان «نظریه منطق مکالمه‏ای» مطرح کرده، مرتبط است. هدف از پژوهش حاضر بررسیِ پیوستگی تحولات سینمای هنری و جامعه ایران با مدرنیزاسیون دهه 1340 خورشیدی به روش توصیفی تحلیلی است و همچنین مقایسه فیلم خشت و آینهبا دیدگاه باختین و منطق مکالمه‏ای او. نتایج پژوهش حاضر نشان می‏دهد که فیلم خشت و آینه، به منزله یکی از مهم‏ترین آثار سینمای ایران، از شیوه‏های روایی مدرن و منطق مکالمه‏ای باختین بهره برده است.