گزاره‌های نقادانه‌ی اروپاییان درباره‌ی معماری و شهرهای ایران در سفرنامه‌های قرن هفدهم تا نیمه‌‌ی قرن نوزدهم میلادی

این تحقیق در پی بارخوانی اندیشه‌های انتقادی آن‌دسته از سفرنامه‌نویسان اروپایی است که بین قرون شانزدهم تا نوزدهم میلادی به ایران سفر کرده‌اند. چنین تحقیقی از چند جنبه مهم است: اوّلاً، می‌توان داوری‌های را برخلاف داوری‌های امروزین، داوری‌هایی تاریخی دانست، دوم آن‌که با پرداختن به این داوری‌ها، می‌توان به قیاس معماری ایران و غرب در آن دوران دست زد و ثالثاً می‌توان به تصویری واقع‌گرایانه از حیات معماری و شهرهای پیشامدرن ایران دست یافت. سوال اصلی پژوهش بدین‌قرار است:‌ در آثار سفرنامه‌نویسان اروپایی چه گزاره‌های نقادانه‌ای درباره‌ی معماری و شهرهای ایران وجود دارد؟ این تحقیق به روش تفسیریتاریخی انجام شده است. که برحسب شباهت میان گزاره‌ها در سفرنامه ها و نیز تکرارپذیری‌شان، این گزاره‌ها در چهار دسته‌ی کلّی جای داده شده‌اند. می‌توان انتقادهای آن‌ها را درباره‌ی معماری ایران به سه دسته‌ تقسیم کرد. در بخش تفسیری به بحث در این‌باره پرداخته‌ایم که این گزاره‌های نقادانه را تا چه حد می‌توان قابل اتکا دانست و نشان داده‌ایم که گزاره‌های نقادانه‌ی عینی اروپاییان به‌منزله‌ی نشانه‌ای از تفاوت وضعیت در معماری و شهرهای ایران و غرب نسبتاً قابل اتکا، تکرارشونده و مشابه هستند امّا گزاره‌های ذهنی آنان در توضیح چرایی پدید آمدن این تفاوت‌ها شبهه‌برانگیز و قائل به فرد است.