تبیین مفهوم ذهنیت معماریانه با بهره‌گیری از فرضیه‌ای درباب پیدایش مفهوم پیرنشین

چندی است که مفهوم ذهنیت در پژوهش‌های حوزه‌ی تاریخ معماری ایران به‌عنوان رویکردی مطالعاتی تحت عنوان تاریخ ذهنیت‌ عامه به‌کار بسته می‌شود. با وجود پژوهش‌هایی در تبیین رویکرد یادشده، چیستی مفهوم ذهنیت در ارتباط با معماری کمتر مورد توجه بوده‌است. در این نوشتار، ضمن معرفی مفهوم میان‌رشته‌ای «ذهنیت معماریانه» به‌عنوان مجموعه‌ افکار، باورها، نگرش‌ها، خیالات و آرزوهای مردم یک اجتماع در ارتباط با موضوعات معماریانه، با اتکا بر راهبرد پژوهش استدلال منطقی، ابتدا این مفهوم از طریق طرح مصادیق مختلف برای آن و با بهره‌گیری از استدلال استقرایی تثبیت شده، سپس با اتکا بر تبیین‌های صورت‌گرفته از مفهوم ذهنیت مبتنی بر نظریه ساخت اجتماعی واقعیت، و با بهره‌گیری از روش استدلال قیاسی، تبیین می‌گردد. برای روشن‌تر شدن ابعاد موضوع، مفهوم «پیرنشین» به‌عنوان یکی از مصادیق ذهنیت‌های معماریانه ایرانیان، انتخاب و تلاش می‌شود تا ابعاد مفهوم ذهنیت‌ معماریانه با اتکا بر ویژگی‌های این مصداق، وضوح بیشتری یابد. براساس نتایج پژوهش، ذهنیت‌های معماریانه، ساخت‌های اجتماعیِ زمان و مکانی مشخص، از واقعیات معماریانه‌اند؛ که به صورتی ناخودآگاه، شیوه‌های تفکر، تخیل، احساس‌کردن و کنش مردم آن زمان و مکان را در ارتباط با این واقعیات تحت تاثیر قرار می‌دهند. چنان‌که پیرنشین نیز می‌تواند ساخت اجتماعی دوران معاصر از سکوهای دوسمت ورودی بناهای تاریخی انگاشته شود.

explaining the concept of architectural mentality through applying a hypothesis about emergence of the word, pir-neshin.

in recent years, the concept of “mentality” has found its way into architectural research especially within the realm of  persian historic architecture, often framed as a research approach known as history of public mentality. while this approach extends beyond architectural history studies and has been employed in various historical fields in the west for decades, there remains a gap in understanding the essence of mentality and its role in relation to architecture.. a nuanced comprehension of this concept, including its functions, or its determinants and components is crucial, especially in architectural studies, where it can serve as a valuable tool for sourcing reliable data and informing research processethe main goal of this paper is to explain and consolidate the interdisciplinary notion of “architectural mentality” -as a complex interplay of thoughts, beliefs, attitudes, imaginations, and wishes of the people of a society in relation to architectural issues- and its various dimensions, relying on existing sociological explanations of the concept of mentality, and applying logical argumentation research method. through a comprehensive literature review, the paper examines existing the definitions and explanations presented so far for the concept of mentality are studied and its features, functions, determinants and components are drawn out from existing sources. then the concept of architectural mentality is consolidated through discussing various examples , using inductive reasoning. at the next step, relying on the explanations about the concept of mentality based on the theory of social construction of reality, and by applying deductive reasoning, the concept of architectural mentality is explained to facilitate a clearer discussion of the concept’s dimensions, the word “pir-neshin” –which in persian means a place where old people can sit and refers to the platforms in both sides of the entrance doors of persian historic buildings- is selected as one example of architectural mentality in iran. through this lens the features, functions, determinants and components of architectural mentality are examined.the findings underscore, architectural mentalities are social constructions of architectural realities within specific temporal and spatial contexts.. they operate at unconscious and dispositional level, shaoing habits , andserving as tools for attaining knowledge about architectural realities. architectural mentalities are determined by collective, cultural, temporal and spatial factors encompassing architectural thinking (thinking about architectural realities), architectural imagining (imagining about various features of  an architectural reality), architectural feeling (feelings that individuals experience while confronting with architectural realities) and architectural acting (the action containing a specific meaning that individuals preform when confronting with architectural realities). additionally, contemporary manifestations of architectural mentality such as pir-neshin reflect ongoingsocial constructions in response t oarchitectural contexts.