تحلیل و گونه‌بندی نگرش نهادگرایانه در برنامه‌ریزی شهری

نهادگرایی نگرشی اصالتاً اقتصادی است که به عنوان نظریه‌ای برون‌زا، جایگاه ویژه‌ای در بسیاری از رشته‌ها همچون مدیریت، علوم سیاسی، جامعه‌شناسی و ... یافته است. این نگرش از دهه 1990 میلادی با عنوان «گرایش نهادی» در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای مطرح شده و می‌توان آن را در کنار نظریه‌های برنامه‌ریزی مبتنی بر مشارکت، از رویکردهای غالب برنامه‌ریزی در دهه‌های اخیر دانست. اهمیت نهادگرایی در برنامه‌ریزی در این است که برنامه‌ریزی خود یک نهاد است که نیازمند شناخت بافتار و زمینه‌های نهادی برای شناسایی مشکلات و تصمیم‌گیری برای حل آن‌هاست. افزون بر آن، پیاده‌سازی تجویزهای برنامه‌ریزی، نیازمند سازوکارهای نهادی است. بنابراین، مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفیتحلیلی، به بررسی آثار اندیشمندان برجسته درباره رابطه نهادگرایی و برنامه‌ریزی می‌پردازد تا به یک گونه‌بندی جامع و مانع از نظریات مختلف درباره این ارتباط دست یابد. گونه‌بندی نهایی، نگرش نهادی نسبت به برنامه‌ریزی را در سه دسته «برنامه‌ریزان نهادی غیر انتقادی» (نهاد در برنامه‌ریزی)، «برنامه‌ریزان نهادی انتقادی» (طراحی/مداخله نهادی) و «برنامه‌ریزان نهادی مبادله‌ای» (هزینه مبادله برنامه‌ریزی) جای می‌دهد. این دسته‌ها را به ترتیب می‌توان در ذیل رویکردهای نهادگرایانه «جامعه‌شناختی»، «تاریخی» و «انتخاب عقلانی» جای داد. همچنین از منظر الگوواره‌های کلان، این رویکردها به ترتیب در سه دسته «عمل‌گرایانه»، «پسااثبات‌گرایانه» و «اثبات‌گرایانه» جای می‌گیرند.

Analysis and Typology of Institutionalist Approach in Urban Planning

In recent years, a new wave of emphasis has been emerged on the role of institutional factors in construction of social action in economics, political sciences, organizational sociology, and management. This institutional turn in policymaking and its reflections on planning emphasize that any planning effort is embedded in a unique institutional setting which has evolved by a certain historical and geographical background and this setting is making paving the way for new institutional context. Institutionalism is originally an economic approach, which as an exogenous theory has found a prominent role in many fields such as management, political sciences, sociology, etc. Since 1990s, this approach has been discussed in urban and regional planning under institutional turn rubric. Since then, this approach has been one of the most discussed topics in urban and regional planning alongside planning theories based on participation (communicative planning theory, consensusbuilding theory in planning, participative planning theory, etc.). In fact, two main topics of recent academic debate in planning can be distinguished: participation in planning, institutions in planning. The importance of institutionalism in planning comes from the fact that planning is itself an institution; an institution which needs to explore the contextual and institutional settings for identification of issues and problems and making a decision on how to solve/alleviate those problems and issues. Moreover, the implementation of planning prescriptions needs institutional (and organizational) mechanisms. Although institutionalism has been discussed in Political sciences, sociology and especially economics literature of Iran, analysis of planning articles in Iran academia shows that there has been little attention to this influential field of thought in urban and regional planning which has become one of the main topics of discussion in 21st century planning theory. So there is a gap in this sense that should be filled. Therefore, the present article is aimed to do so. Therefore, the present article starts by reviewing the literature, extracting ideas and thoughts of prominent urban and regional academics about the relation of institutionalism and planning by using descriptive analytical method, to introduce a comprehensive typology of ideas about this increasing relationship. The resulting typology, classifies the institutional approach to planning in three categories: noncritical institutionalist planners (institutions in planning), critical institutionalist planners (institutional design/intervention) and transactional institutionalist planners (transaction cost theory of planning). These three categories can be classified according to institutionalist approaches as follows (respectively): sociological institutionalism, historical institutionalism, rationalchoice institutionalism. Finally, they can be categorized in pragmatist, postpositivist and positivist paradigms respectively. Each of these institutionalist approaches to planning encompass difference prescriptions in considering institutions in planning thought and action. This article is not aimed to judge which approach is better or more useful. There is the belief that each of these approaches can be useful in different circumstances. The judgment about usefulness of any of these three approaches should be done based on the problems faces, resources in hand and above all, contextual and institutional characteristics of the place that planning intends to change.