گونه‌شناسی شبستان‌محور مسجدهای تاریخی ایران با بهره‌وری از سامانۀ اطلاعات جغرافیایی (gis)

هدف از این پژوهش، گونه‌شناسی مسجدهای تاریخی ایران بر مبنای شبستان آنهاست. بدین‌منظور با بررسی کالبد مسجدها، انواع شبستان تعریف و مسجدهای ایران بر این اساس دسته‌بندی شدند؛ سپس داده‌های گونه‌شناختی رقومی  و به‌صورت توصیفی تحلیل شدند. در گامِ بعدی، اطلاعات گونه‌شناختی با استفاده‌ از gis بررسی شده و نقشه‌های پراکندگی و تراکم و پهنه‌بندی گونه‌شناختی مسجدهای تاریخی ایران حاصل شد. اگر انواع کنارِ‌هم‌نشینی شبستان‌ها در کالبد مسجدها را در نظر بگیریم، مسجدهای ایران را می‌شود در ده گونه ی مختلف جای داد: ستون‌دار (59.13٪)؛ طنبی (14.5٪)؛ طنبی و ستون‌دار (6.02٪)؛ ستون‌دار و مرکب (5.7٪)؛ ستون‌دار و گنبدخانه (3.7٪)؛ طنبی و گنبدخانه (3.06٪)؛ مرکّب (2.96٪)؛ گنبدخانه (2.85٪)؛ ستون‌دار و گنبدخانه و طنبی (1.6٪)؛ طنبی و مرّکب (1.37٪). گونه‌هایی که در کالبد خود از شبستانِ مرکّب یا شبستان گنبدخانه بهره برده‌اند، عمدتاً در نواحی مرکزی ایران و، به‌تعدادی کمتر، در خراسان حضوری پررنگ دارند؛ حال‌آنکه در نواحی غربی و جنوبی و شمالی ایران، گونه ی غالب گونه‌مسجد ستون‌دار است. گونه‌مسجد طنبی هم در برخی شهرستان‌های جنوب‌شرق ایران غالب است و نیز در دیگر نواحی هم حضوری قابل‌توجه دارد. همچنین تنوع گونه‌بندی مسجدها، عمدتاً مربوط شهرستان‌های مرکزی ایران است و در بیشتر شهرستان‌های ایران، تنوع گونه‌ها اندک است یا غالب‌بودن یک گونه (عمدتاً ستون‌دار)، چشمگیرتر است.