مقایسه انگاره‌های شهریاری در چند نگاره از شاهنامه عمادالکتاب از منظر رودلف آرنهایم

براساس نظریه گشتالت، در لحظه مشاهده هر نوع تصویر توسط مخاطب، ترکیب آن در ذهن؛ به‌سوی ساده‌ترین و آشناترین ساختار ممکن، سوق پیدا می‌کند. در این رخداد، اصل هم‌گونی، مشتمل بر مشابهت اندازه، رنگ، شکل، جای‌گیری و جهتمندی فضایی، عمده‌ترین نقش را دارد اما بنا به نظر رودلف آرنهایم، برقراری مشابهت به تنهایی منجر به خوانش درست تصویر نمی‌شود. او پیش‌شرط دیگری را تحت‌ عنوان تمایزیابی مطرح می‌کند و مدعی می‌شود تشابه در حضور تفاوت، معنی پیدا می‌کند. برای آزمون این منظر، مقاله پیش‌رو به دنبال این پرسش است: «مطابق با اصل تمایزیابی رودلف آرنهایم، شباهت بسیار انگاره‌های شهریاری در تصاویر شاهنامه عمادالکتاب، چگونه ارزیابی می‌شود؟» به این ‌منظور، شش تصویر از نسخه عمادالکتاب، به‌شیوه تطبیقی تحلیلی و با بهره‌گیری از مطالعات اسنادی مورد مداقه قرار گرفت. نتیجه بررسی‌ها نشان داد در این تصاویر به‌دلیل جایگزینی معنی به‌عوض مصداق؛ تشابه بر تفاوت پیشی دارد پس تمایزیابی به اختلال دچار می‌شود. درحقیقت چون نقاش این نسخه، پادشاهان را متعهد به زیبایی‌شناسی فتحعلی‌شاهی و عاری از ویژگی‌های شخصی به تصویر درمی‌آورد؛ مفهوم شهریاری به‌عوض فردیت هر پادشاه می‌نشیند. گویی همه حاکمان اساطیری این متن ادبی در قالب شخصیت واحدی تحت‌عنوان فرمانروا تعریف می‌شوند به‌گونه‌ای که برقراری تمایز میان آنها به‌سادگی ممکن نیست.