نقش‎های پارچه در شهریاری ساسانی برپایۀ گزارش عربی حمزه اصفهانی از نگاره‎های کتاب ملوک بنی‎ساسان

حمزه اصفهانی در فرازی از کتاب سَنی‎مُلوک‎الارض‎والانبیا (4ه.ق) به زبان عربی، تن‎پوش‎های 26 شه‎بانو/شهریار ساسانی را از روی نسخه‎نگاره‎های صورملوک‎بنی‎ساسان باز‎گو کرده است. او برای توصیف جامه‎ها، واژگانی در 5 گروه (بِلَون، مُوَشَّح، وَشْیْ‎بِالذَّهَب، وَشْیْ‎مُدَنَّر، وَشْیْ‎بِلَون) برگزیده، و هر کدام را با همنشینی یکی از این گروه‎ها و رنگی ویژه بازنمایانده است. معانی این واژگان عربی در سده‎های پی‎درپی، دستخوش دگرگونی‎هایی شده است. گوناگونی توصیف تن‎پوش‎ها در شرح و برگردان‎های امروزی، برخاسته از همین دگرگونی‎هاست. پژوهش پیش‎رو، برپایۀ معانی واژگان پیش‎گفته در عربی کهن، بازخوانی دیگر گزارش‎های تاریخی، کنکاش در شیوۀ بازنمایی جامه‎های شاهانه بر فلزکاری‎ها و سنگ‎تراشیده‎های ساسانی، و بررسی پارچه‎های آن دوران می‎کوشد مفهوم مناسب را برگزیند؛ گروهی از پارچه‎های ساسانی را بربنیان بازنمایی‎های الصور بشناسد؛ و ریزبینی و درستی گزارش اصفهانی را در سنجش با یافته‎های باستان‎شناختی بیازماید. از این پویه برمی‎آید بِلَون، پارچه‎هایی بی‎آرایه و رنگین است؛ مُوَشَّح، دو شیوۀ بازنمایی جامه‎های گوهردوخت را در خود دارد؛ وَشْیْ‎بِالذَّهَب همان بافته‎های زرین است؛ وَشْیْ‎مُدَنَّر، آشناترین نقش‎اندازی پارچه‎های ساسانی (قاب‎بندی‎های گِرد) را بازمی‎نماید؛ و وَشْیْ‎بِلَون، منقش‎های رنگ‎اندازی‎شده و مخططی است که امروزه، نه چندان دقیق، پارچه‎های یمنی نامیده می‎شود. پژوهش، رویکردی تاریخی دارد و در فرازهای گوناگون، برای بررسی داده‎ها، شیوۀ توصیفی تطبیقی و تحلیل را پی می‎گیرد. گردآوری داده‎ها، کتابخانه‎ای؛ و بررسی آن‎ها، کیفی است.