بررسی سازگاری و شاخص‌های تحمل تنش خشکی در ژنوتیپ‌های پیشرفته گندم نان

تنش خشکی یکی از عوامل مهم محدود کننده تولید محصولات کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک می‌باشد. به منظور بررسی پایداری عملکرد دانه و شاخص‌های تحمل تنش خشکی در گندم، 20ژنوتیپ امیدبخش گندم در سه سال زراعی از 1391 تا 1394 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی عراقی محله گرگان در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار کشت شدند. ژنوتیپ‌های مورد نظر در دو سال اول فقط در شرایط آبیاری معمول ولی در سال سوم آزمایش در دو شرایط آبیاری معمول و قطع آبیاری پس از گلدهی بررسی شدند. هشت شاخص تحمل تنش شامل شاخص حساسیت به تنش خشکی(ssi)، تحمل(tol)، میانگین هندسی ﺗﻮﻟﻴﺪ)(gmp، ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺣﺴﺎﺑﻲ(mp)، ﺷﺎﺧﺺ ﺗﺤﻤﻞ ﺧﺸﻜﻲ)(sti، ﺷﺎﺧﺺ ﭘﺎﻳﺪاری ﻋﻤﻠﻜﺮد)(ysi، ﺷﺎﺧﺺ ﻋﻤﻠﻜﺮد)(yi و ﺷﺎﺧﺺ اﻧﺪازه ﺑﺮﺗﺮی)(pi ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. ﺗﺠﺰﻳﻪ وارﻳﺎﻧﺲ ﻣﺮﻛﺐ ﺑﺮ روی ﻋﻤﻠﻜﺮد داﻧﻪ ﺑﺮای اﺛﺮ ﺳﺎل و ژﻧﻮﺗﻴﭗ اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﻲ دار در ﺳﻄﺢ اﺣﺘﻤﺎل ﻳﻚ درﺻﺪ را ﻧﺸﺎن داد وﻟﻲ اﺛﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ژﻧﻮﺗﻴﭗ × ﺳﺎل از ﻧﻈﺮ آﻣﺎری ﻣﻌﻨﻲ دار ﻧﺒﻮد. ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻌﻨﻲ دار ﻋﻤﻠﻜﺮد داﻧﻪ در ژﻧﻮﺗﻴﭗ ﻫﺎی ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪ، ﺑﻪ ﻃﻮرﻳﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد داﻧﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ژﻧﻮﺗﻴﭗ ﺷﻤﺎره 6 ﺑﺎ 70 درﺻﺪ ﺑﻮد. ژﻧﻮﺗﻴﭗ ﻫﺎی ﺷﻤﺎره 8، 17، 4 و 14 در ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻋﻤﻠﻜﺮد داﻧﻪ را دارا ﺑﻮدﻧﺪ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ژﻧﻮﺗﻴﭗ ﻫﺎ در ﺗﺠﺰﻳﻪ وارﻳﺎﻧﺲ ﻣﺮﻛﺐ، ﻻﻳﻦ ﺷﻤﺎره 14 ﺑﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ 6773 ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم در ﻫﻜﺘﺎر در ﺷﺮاﻳﻂ آﺑﻴﺎری ﻣﻌﻤﻮل و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎی ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ژﻧﻮﺗﻴﭗ ﻫﺎی ﺷﻤﺎر 8 و 17 در ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد.

سیEvaluation of adaptation and drought stress indices in advanced bread wheat genotypes

Drought stress is one of the most important factor that reducing wheat (Triticum aestivum L.) yield production in arid and semi arid regions.  In order to evaluate stability and  indicators of drought tolerance indices in wheat, twenty bread wheat genotypes were planted in randomized complete block design with three replications at Gorgan  Agricultural Research Station  in three years. Genotypes in two years (2012 13 2013 14 cropping season) were evaluated only in irrigated condition but in 2014 15 cropping season, both in irrigated and drought after flowering. Eight indices under normal and drought stress conditions including, stress sensitivity index (SSI), tolerance (TOL), geometric mean production (GMP), mean production (MP), stress tolerance index (STI), yield stability index (YSI), yield index (YI) and preference index (PI) on the grain yield, were evaluated.  Results of combined analysis of variance revealed that effects of year and  genotype were statistically significant in 1% level but year × genotype interactions. Drought stress caused reducing in grain yield that genotype number 6 with 70% had the highest decreasing. Genotypes number 8, 17, 4 and 14 had the highest grain yield in drought stress. In base of mean comparison of genotypes in combined analysis of variance and indicators of drought tolerance, genotype number 14 with grain yield mean 6773 kg/ha in irrigated conditions and genotypes number 8 and 17 in drought condition were selected.