بررسی رابطه بین عملکرد دانه و اجزا آن در مناسبترین تراکم در ارقام گندم با استفاده از تجزیه علیت (Path Analysis)

به منظور تعیین رابطه بین عملکرد و اجزا آن در تراکم های مختلف گندم نان، آزمایشی در سال زراعی 87-1386 در مزرعه آزمایشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارسنجان انجام گردید. این آزمایش به صورت فاکتوریل با دو فاکتور تراکم و رقم و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار انجام گردید. سطوح تراکم به عنوان فاکتور اول عبارت بودند از 200، 300، 400و 500 بوته در مترمربع و رقم های مرودشت، چمران، شیراز، داراب?? و نیک نژاد به عنوان فاکتور دوم بودند. اندازه گیری ها شامل عملکرد دانه، تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله در متر مربع و وزن هزار دانه بود. بین تراکم ها و و رقم ها از لحاظ عملکرد دانه اختلاف معنی داری مشاهده شد، ولی اثر متقابل رقم و تراکم بر عملکرد معنی دار نگردید. بهترین تراکم از لحاظ عملکرد دانه 500 بوته در متر مربع (با عملکرد 5678 کیلوگرم در هکتار) و بهترین رقم از لحاظ عملکرد رقم مرودشت (با عملکرد 4976 کیلوگرم در هکتار) بود. در تراکم 500 بوته در متر مربع با استفاده از میانگین پنج رقم همبستگی ساده عملکرد با اجزا آن (تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله در متر مربع و وزن هزار دانه) محاسبه شد. همبستگی ساده اجزا به غیر از وزن هزار دانه با عملکرد دانه مثبت بود که در این میان تعداد سنبله در متر مربع بالاترین میزان همبستگی ساده را با عملکرد داشت. به منظور بررسی گسترده تر رابطه اجزا عملکرد با عملکرد، همبستگی ساده طبق روش دوی و لو به دو جزء اثر مستقیم و غیر مستقیم تقسیم شد. در مورد وزن هزار دانه جدول تجزیه علیت نشان داد که با وجودی که همبستگی ساده وزن هزار دانه با عملکرد منفی است، ولی وزن هزار دانه اثر مستقیم مثبتی را برروی عملکرد دانه دارد (p=0.304) توجیه به این صورت است که اگر وزن هزار دانه کاملا مستقل از سایر اجزای عملکرد عمل کند، اثر آن برروی عملکرد مثبت است، یعنی با افزایش وزن هزار دانه عملکرد هم افزایش می یابد، ولی این صفت اثرات منفی خودش را بر عملکرد، از طریق جزء دیگر عملکرد یعنی تعداد دانه در سنبله نشان می دهد. اثرات منفی کاهش این جزء از اجزای عملکرد از اثر مثبت وزن هزار دانه بر عملکرد بیشتر است. بنابراین با وجودی که وزن هزار دانه از اجزا اصلی عملکرد می باشد، ولی اثر ظاهری آن برروی عملکرد منفی است. به این ترتیب توصیه می گردد که در برنامه های به نژادی به منظور بالا بردن عملکرد دانه، صفت تعداد دانه در سنبله مورد تاکید بیشتر قرار گیرد.