اثر شوک‌های مالی و پولی بر عملکرد سیستم مالیاتی ایران در راستای تعیین نرخ‌های بهینه مالیات بر مصرف و مالیات بر حقوق و دستمزد (رویکرد تعادل عمومی با استفاده از الگوریتم ژنتیک)

مالیات یکی از ابزارهای سیاست مالی در تنظیم فعالیت های مختلف اقتصادی در رسیدن به تعادل اقتصادی و عدالت اجتماعی است. دولت با استفاده از سیاست های مالیاتی مناسب و ترکیب بهینه مالیات های مستقیم و غیر مستقیم،می تواند به نحو موثرتری به اهداف تخصیص بهینه منابع، باز توزیع درآمد و عدالت اجتماعی نزدیک تر شود. از مهمترین اهداف وضع مالیات بهینه در جامعه می توان به توزیع مناسب درآمد، تحقق عدالت اجتماعی، مبارزه با فساد، مهار تورم، فراهم کردن زمینه های لا زم برای تحقق رقابت پذیری، تحقق رشد اقتصادی پیوسته، باثبات و پرشتاب متناسب با اهداف چشم انداز، ایجاد اعتماد و حمایت از سرمایه گذاران، اهتمام به نظم و انضباط مالی و بودجه ای، تلاش برای قطع اتکاء هزینه های جاری به نفت و تامین آن از محل درآمدهای مالیاتی و... اشاره نمود. از سوی دیگر، از عواملی که عملکرد دولت در دریافت های مالیاتی را تحت تاثیر قرار می دهد، وجود فرصت های رانت جویی و شوک های اقتصادی است که بر یک سیستم اقتصادی تحمیل می شود. در این مقاله، سعی شده است به بررسی نرخ ها و درآمدهای بهینه مالیاتی با وجود این دو عامل اخلالی در عملکرد سیستم مالیاتی پرداخته شود. لذا، در چارچوب یک سیستم تعادل عمومی و روش های بهینه یابی هوشمند (الگوریتم ژنتیک)، نرخ های بهینه مالیاتی در شرایط اقتصاد دارای رانت استخراج می گردد. در ادامه سه نوع شوک اقتصادی در این مدل تعادل عمومی اعمال می گردد و با نرخ ها و درآمدهای مالیاتی شرایط قبل از اعمال شوک ها مقایسه می شود. نتایج حاصل از بهینه یابی مدل های تصریح شده نشان می دهد که با وجود رانت جویی در درآمدهای مالیاتی دولت، مالیات بر مصرف بیش از سطح بهینه است و در مقابل، مالیات بر حقوق و دستمزد بسیار کمتر از سطح بهینه عمل می کند. این یافته ها بیانگر آن است که امکان رانت در مالیات بر حقوق و دستمزد نسبت به مالیات بر مصرف به دلیل پیچیدگی های اجرا و وصول آن بیشتر است؛ در حالی که رانت جویی در مالیات بر مصرف به دلیل شفافیت و تک نرخی بودن آن کمتر می باشد. همچنین نتایج بهینه یابی در شرایط وجود شوک های اقتصادی نیز نشان می دهد که مالیات های مستقیم بیشتر تحت تاثیر نوسانات اقتصادی قرار می گیرند و دولت می تواند در شرایط شوک های اقتصادی توجه خود را بر مالیات های غیر مستقیم معطوف کند.