واج ‌آرایی پایانه‌ هجا در زبان ترکی آذربایجانی گویش اردبیلی

مقالۀ حاضر به بررسی اصول واج ‌آرایی حاکم بر زبان ترکی آذربایجانی گویش اردبیلی در چارچوب نظریۀ بهینگی می‌پردازد. هدف این است بر اساس محدودیت‌های واجی حاکم بر این زبان تعیین شود ساختار مجاز هجا در این زبان چگونه است؟ همچنین مشخص ‌شود آیا توالی واکه‌ها در ترکی گونۀ اردبیلی مجاز است یا خیر؟ در تحقیق حاضر از دو روش میدانی و کتابخانه‌ای استفاده شده است. در مطالعات مربوط به پیشینه نظری و توصیفی به‌طور عمده از روش کتابخانه‌ای استفاده شده و گردآوری داده‌ها با مراجعه و مصاحبه با گویشوران اردبیلی بدون دخالت دادن متغیر جنسیت صورت گرفته است. گویشوران از افراد مسن انتخاب شده‌اند، تا افرادی باشند که کمتر تحت تاثیر زبان فارسی قرار گرفته‌اند و به زبان اصیل صحبت می‌کنند. اصول واج‌آرایی عبارتند از چهار اصل: اصل توالی رسایی، اصل مرز اجباری، قانون مجاورت هجا و اصل آغازۀ بیشینه. این اصول در زبان ترکی گونۀ اردبیلی در چارچوب نظریۀ بهینگی موردبررسی قرار گرفته است. با بررسی داده‌های زبان ترکی گونۀ اردبیلی مشخص شد هر چهار اصل در این زبان فعال بوده و از اصول حاکم بر این زبان هستند؛ بدین‌صورت که اصل توالی رسایی از اهمیت و اولویت بسیار بالایی در این زبان برخوردار است. همچنین، اصل مرز اجباری نیز در گونۀ ترکی اردبیلی حاکم است و اگر به هنگام وند‌افزایی، التقای واکه‌ها رخ دهد، با اعمال فرآیند درج همخوان بین دو واکه، از نقض اصل مرز اجباری پیشگیری می‌شود. علاوه بر این، قانون مجاورت هجا در گونۀ ترکی اردبیلی حاکم است و پایانۀ هجای قبلی از آغازۀ هجای‌ بعدی رسا‌تر است. با توجه به الگوی هجایی گونۀ ترکی اردبیلی که وجود آغازه ضروری است، به هنگام وند‌‌افزایی و هجابندی مجدد این اصل رعایت می‌شود و حتماً یک همخوان در جایگاه آغازه قرار می‌گیرد. اگر در مواردی مانند وام‌واژه‌هایی که وارد این زبان شده‌اند، این اصول نقض شوند، با اعمال فرآیند‌های واجی از قبیل درج و حذف از بروز ساختار‌های غیر مجاز در این زبان پیشگیری شده و ساختار مجاز در این زبان را به خود می‌گیرند.

phonotactic principles dominant on syllable coda in ardabil dialect of azerbaijani turkish language

this study presented the phonotactic principles dominant on syllable coda in ardabil dialect of azerbaijani turkish language using optimality theory. the objective was to determine the permissible syllable structure, based on the phonological constraints of this language, and to find out whether vowel hiatus is allowed in ardabil dialect or not. this study used descriptive- analytical approach. the data were collected using interviews with 20 elderly native speakers of ardabil dialect, without considering gender as a variable. the four major phonotactic principles (the sonority sequencing principle, the obligatory contour principle, the syllable contact law, and the maximal onset principle) were examined in optimality theory in ardabil dialect. the analysis of data revealed that all four principles are active and dominant in this language, and the sonority sequencing principle holds the highest priority. the obligatory contour principle is also active in ardabil dialect, and vowel hiatus resulting from affixation is prevented by inserting a consonant between the vowels. additionally, the syllable contact law governs ardabil dialect, and the coda of the preceding syllable should be more sonorous than the onset of the following syllable. considering the syllable structure of ardabil dialect, which is cv(c)(c), onset is obligatory, so maximal onset principle is satisfied in affixation and syllabification, ensuring that a consonant always occupies the onset position. in cases where these principles are violated, such as in loanwords, phonological processes like insertion and deletion prevent the occurrence of forbidden structures.