تحلیل پیکره‌ای بر حرف اضافۀ «از» در کتب درسی پایه‌های اول تا ششم: رویکرد شناختی

هدف از مطالعۀ حاضر، بررسی حرف اضافۀ «از» در کتاب‌های درسی است. چندمعنایی حرف اضافه موجب اشکالاتی در دریافت و درک بسیاری از دانش‌آموزان می‌شود. در این پژوهش از پیکرۀ متنی کتب درسی فارسی، علوم، هدیه‌های آسمانی و مطالعات اجتماعی از پایۀ اول تا ششم ابتدایی بهره گرفته‌ایم. در تحلیل داده‌ها از رویکردهای پیش‌نمونۀ راش (rosch) (1975) و چندمعنایی نظام‌مند تایلر و ایوانز (tyler & evans) (2003) در چارچوب معنی‌شناسی شناختی استفاده شده است. ابتدا جملات شاهد حاوی حرف اضافۀ «از» از پیکره جداسازی شدند. مجموعۀ معانی به‌دست آمده از مطالعۀ این زیرپیکره عبارتند از: «نوع»، «جزء کل»، «منشا»، «زمان»، «قیاس»، «به‌وسیله، به‌کمک، با»، «درباره»، «جهت»، «حرکت»، «مجاز» و «متمّم». توزیع آماری معانی در کلّ زیرپیکره (دامنۀ عام) به معنی «جزء کل» تعلق دارد. معانی این حرف اضافه در میان درس‌ها و پایه‌های تحصیلی (دامنۀ خاص) یکسان به‌دست نیامد. در میان سه پایۀ اول تا سوم تحصیلی معنی «متمّم» و سه پایۀ چهارم تا ششم تحصیلی معنی «جزء کل» سرنمون شد. این یافته‌ها نشان داد که معنای سرنمون دروس فارسی و هدیه‌های آسمانی «مجاز» و دروس علوم و مطالعات اجتماعی «جزء کل» است.

a corpus-based study on the preposition /az/ (from) in textbooks of grades 1 to 6: a cognitive approach

the present study aimed to study the preposition /az/ (i.e., from) in primary school textbooks. polysemy of prepositions is one of the sources of many students’ perception. a text corpus developed for this study from farsi, practical science, heavenly gifts, and social studies of elementary school textbooks grades 1 to 6. to analyze the data, rosch’s (1975) prototype theory and tyler and evans’ (2003) systematic prepositions polysemy approaches in the cognitive semantics framework were used. at first, the sample sentences which contained the preposition /az/ (from) were extracted to form the sub-corpus. the set of senses that are obtained from the sub-corpus are “type”, “whole part”, “tense, source”, “comparation”, “with the help of, by, with”, “about”, “orientation”, “motion”, “metaphor”, and “complement”. statistical distribution of meanings in the whole sub-corpus (general domain) was “whole part”. the senses of the proposition among lessons and grades (domain restricted) are not similar to the prototype sense. this research showed that the sense “complement” is the prototype for grades 1 to 3, and the sense “whole part” is more frequent in grade 4 to 6. different forms of this preposition are used at the beginning, middle, and end of sentence. furthermore, the findings showed that the sense “metaphor” is the prototype for the book farsi, the sense “whole part” is the prototype sense for practical science and social studies, and the sense “tense” is the prototype sense for heavenly gifts.