نقد کهن‌الگویی شخصیّت مردان از مجموعه داستان‌های «یکی بود یکی نبود» از محمّدعلی جمال‌زاده با تکیه بر نظریه‌های جین شینودا بولن

تاکنون نظریّه‌های متنوّعی در شاخه‌های گوناگون علمی دربارۀ مقولۀ شخصیّت مطرح شده که آراء جین شینودا بولن از آن جمله است. او با رویکردی کهن‌الگویی و نظرداشت اسطوره‌های یونانی به بازنمایی ابعاد جدیدی از هر شخصیّت بر مبنای صفاتی که دارند، پرداخته است. نظرات بولن در ارائۀ خوانشی نوین از متون داستانی و شخصیّت‌های حاضر در آن، تاثیری مطلوب دارد. به این اعتبار، در پژوهش حاضر با استناد به منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی- تحلیلی، شخصیّت‌های مجموعۀ یکی بود یکی نبود از محمدعلی جمال‌زاده بر اساس آراء کهن‌الگویی شینودا بولن بررسی شده است. در اینجا ویژگی‌های کهن‌الگویی شخصیّت‌ها با توجّه به کنش‌ها و عملکرد روانی آنان مورد نظر است که می‌تواند لایه‌های پنهان شخصیّت‌ها را بروز دهد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد در کلّیّت این مجموعه شاهد نفوذ کهن‌الگوهای هادس، زئوس، هفائستوس، دیونوسوس و هرمس در دنیای درون و بیرون شخصیّت‌ها بوده‌ایم که برآیند این اثرگذاری گاهی مثبت و گاهی منفی بوده است. این امر بیانگر اعتقاد جمال‌زاده به خاکستری بودن شخصیّت انسان‌ها و زدودن غبار مطلق‌انگاری (خوب یا بد) در مواجهه با دیگران است. همچنین، مشخص گردید که شیخ جعفر در داستان رجل سیاسی دارای پیچیده‌ترین شخصیّت که نشانه‌هایی از کهن‌الگوهای زئوس (قدرت‌طلبی)، هرمس (حقه‌بازی و پیام رسان)، هفائستوس (عدم رضایت درونی، ضعف در مهارت‌های سیاسی و ...) در کنش، گفتار و اندیشۀ وی دیده می‌شود. شخصیّت‌های دیگر، کاملاً ساده و قابل پیش‌بینی خَلق و پردازش شده‌اند.

the archetypal criticism of men's character from jamalzadeh's yeki boud yeki naboud using jean shinoda bolen’s theories

so far, various theories have been proposed in various scientific branches on the category of personality, among which are the opinions of jean shinoda bolen. taking an archetypal approach and considering greek myths, he has represented new dimensions of each character based on their attributes. bolen's comments have a favorable impact in providing a new reading of fictional texts and the characters present in them. accordingly relying on library sources, taking a descriptive-analytical method, and considering jean shinoda bolen’s archetypal views, the personalities of yeki boud yeki naboud (once upon a time) by mohammad ali jamalzadeh were examined. the archetypal characteristics of the characters are considered with regard to their actions and psychological functioning, which can reveal the hidden layers of their characteristics. the results of showed that the influence of the archetypes of hades, zeus, hephaestus, dionysus and hermes have been in the inner and outer world of characters, and the result of this influence has been sometimes positive and sometimes negative. this shows jamalzadeh’s belief in the grayness of human personality and removing the absolutism (good or bad) in dealing with others. moreover, it was found that sheikh jafar has the most complex personality in the story of the political man, who shows signs of the archetypes of zeus (desire for power), hermes (trickster and messenger), hephaestus (inner dissatisfaction, weakness in political skills, etc.). these are evident in his actions, words and thoughts. other characters are created and processed quite simply and predictably.