بررسی قطب‌ بندی نظام گفتمانی در ترکیب ‌بند محتشم کاشانی بر اساس نظریۀ مربع ایدئولوژیک ون دایک

تحلیل گفتمان شعر این امکان را به خواننده می‌دهد تا نسبت به جهان‌بینی شاعر، عقاید، باورها و انگاره‌های ذهنی او آگاهی پیدا کند. این مساله در ارتباط با شعر شیعه و شعر عاشورایی که غالبا برپایه برجسته‌سازی قطب مثبت «خود» و حاشیه‌رانی قطب منفی «دیگری» بنا شده‌است، نمودی دوچندان دارد. ترکیب‌بند محتشم کاشانی ازجمله شاهکارهای ادبیات فارسی است که نظام دوقطبی برجسته‌سازی و حاشیه‌رانی، نقش اساسی در شکل‌بندی گفتمان آن دارد. از آن‌جاکه این اثر در واکُنش به ظلمی که در واقعه عاشورا به امام حسین (ع) و اطرافیانش روا شد، شکل گرفت؛ لذا متن آن تبدیل به شبکه زبانی‌ای می‌شود که به‌خاطر بُعد تاویلی نشانه‌ها و آگاهی محتشم نسبت به قدرت زبان و سطوح گفتمانی، هویت «خود» برجسته‌سازی می‌شود و هویت «دیگری» به حاشیه‌رانده می‌شود. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است با تکیه‌بر روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به نظریه تحلیل گفتمان انتقادیِ ون‌دایک، نظام گفتمانی ترکیب‌بند محتشم بررسی شود. بُرش افقی گفتمانِ ترکیب‌بند نشان می‌دهد حاشیه‌رانی هویت دیگری، قطب برجسته ترکیب‌بند است (%61) که با بُرش‌های عمودی‌ای که شامل سطوح معنی، ساختار گزاره‌ای، دستور زبان و استدلال است، این حاشیه‌رانی تقویت می‌شود.

investigating the polarization of the discourse system in the composition of mohtasham kashani based on van dyke's theory

poetry discourse analysis allows the reader to become aware of the poet's worldview, ideas, beliefs and mental imagery. this issue is doubly evident in relation to shiite and ashura poetry, which is often based on the emphasis on the positive pole of the self and the marginalization of the negative pole of the other. the composition of mohtasham kashani is one of the masterpieces of persian literature in which the bipolar system of emphasis and marginalization plays an essential role in shaping its discourse. since this work was formed in response to the oppression that was inflicted on imam hussein (as) and those around him in the event of ashura; thus, its text becomes a linguistic network in which the identity of the self is highlighted and the identity of the other is marginalized due to the interpretive dimension of the signs and the esteemed awareness of the power of language and levels of discourse. in the present study, an attempt is made to investigate the discourse system of mohtasham's composition by relying on descriptive-analytical method and by referring to vandic's theory of critical discourse analysis. the horizontal section of compositional discourse shows that the marginalization of another identity is the prominent pole of compositionalization (61%), which is reinforced by vertical sections that include levels of meaning, propositional structure, grammar, and reasoning.