ابزارهای تمایزگذاری فاعل و مفعول در عربی و فارسی: رویکردی تطبیقی-در زمانی

این مقاله با نگاهی درزمانی (تاریخی) به بررسی و مقایسۀ تحولات دو زبان عربی و فارسی در سه حوزۀ آرایش واژگانی، مطابقه و حالت نمایی به مثابه ابزارهای متمایزکردن فاعل و مفعول پرداخته‌است. درواقع، مسئلۀ اصلی این پژوهش، بررسی و پیگیری تحولاتی بوده که در تاریخِ این دو زبان در زمینۀ روش های تفکیک فاعل و مفعول رخ داده‌است. در زبان عربی، گونۀ عربی قدیم با دو گونۀ امروزی اش مقایسه شده و در فارسی نیز تحولات مذکور از دورۀ باستان تا امروز دنبال شده‌است. داده های عربی قدیم و فارسی از منابع مکتوب استخراج شده و بخش میدانیِ این پژوهش، گردآوری داده هایی از عربی خوزستان و لبنان ازطریق مصاحبه با شش گویشور (سه گویشور از هرکدام) به وسیلۀ ابزار پرسشنامه و توصیف تصویر بوده‌است. تحلیل داده ها نشان می دهد که زبان عربی ابزار حالت نمایی را ازدست داده، ابزار مطابقه را گسترش داده‌ و میزان اتکای زبان بر ابزار آرایش واژگانی بیشتر شده‌است. درمقابل، فارسی در طول تاریخ خود، ابزارهای حالت نمایی و مطابقه را از دست داده و مجدداً هردو را بازسازی کرده و آرایش واژگانی ارکان اصلی جمله اش نیز تغییری نکرده‌است. همچنین در این پژوهش، هیچ شواهدی مبنی بر تاثیرگذاری عربی و فارسی بر یکدیگر در این حوزه ها یافت نشد و ظاهراً این تحولات، درون زبانی بوده اند یا دست کم این دو زبان در این زمینه تحت تاثیر یکدیگر نبوده اند.

the devices of differentiating subject and object in arabic and persian: a comparative-diachronic approach

in a diachronic perspective, the article investigates and compares the changes in arabic and persian word order, agreement, and case-marking, as the devices of differentiating subject and object. in fact, the main problem of this investigation was to discuss and follow the changes which have happened in the ways of distinguishing between the subject and object in the history of the two languages. in arabic, the classical variety has been compared to two of its today’s varieties, and in persian, the changes have been followed from the old period to this day. persian and classical arabic data have been extracted from written sources, and the fieldwork part of the investigation consists of gathering data from the arabic of khuzestan and lebanon via interviews with six speakers (three from each variety) by means of questionnaire and picture-description. data-analysis shows that arabic has lost its cases and extended its agreement system, and now it relies more on word order. persian, on the other hand, has lost its case and agreement devices, reconstructing both later, with no changes in word order at the clausal level. furthermore, no evidence for influences of arabic and persian on each other in these fields was found in this investigation, and it seems that all these changes have been language-internal, or at least, the two languages did not have effects on each other with this regard.