بررسی تاریخی شکل ‌گیری گفتمان ‌نمای «یعنی» در زبان فارسی بر اساس چارچوب کاربردی ‌شدگی هاینه

پژوهش حاضر به مطالعه‌ فرایند دخیل در پیدایش گفتمان‌نمای «یعنی» در زبان فارسی از منظر دستور گفتمان (کالتن‌باخ و همکاران، 2011) و در چارچوب دیدگاه هاینه (2013) که مبتنی بر این دستور است، می‌پردازد. هاینه بیان می‌کند که فرایند «کاربردی‌شدگی» سبب شکل‌گیری گفتمان‌نماها می‌شود. از نظر او، پدیده‌ای به نام «انتقال» هسته‌ اساسی هر نوع کاربردی‌شدگی را تشکیل می‌دهد و با این وصف، کاربردی‌شدگی را فرایندی مجزّا و متمایز از دستوری‌شدگی می‌داند. براساس این فرایند، یک واحد زبانی، با انتقال از «دستور جمله» به «دستور معترضه»، کاربردها و نقش‌های معنایی جدیدی با توجه به شبکه‌ پیچیده‌ موقعیت گفتمان پیدا می‌کند و به یک گفتمان‌نما تبدیل می‌شود. با توجه به چارچوب هاینه، داده‌های زبان فارسی از قرن چهارم تا چهاردهم گردآوری شد، بدین صورت که از هر قرن دو اثر شاخص انتخاب گردید و موارد وقوع «یعنی» به صورت دستی در آنها مشخص شد. بررسی سیر تحوّل «یعنی» بر اساس داده‌های زبان فارسی در طول زمان، انطباق این داده‌ها با چارچوب هاینه، و افزایش کاربرد این عنصر زبانی به‌عنوان «واحد دستور معترضه» در گذر زمان نشان می‌دهد که فرایند دخیل در ظهور این گفتمان‌نما همان کاربردی‌شدگی است که در مرکز آن، پدیده‌ انتقال قرار دارد و در این میان، تا آنجا که به «یعنی» مربوط می‌شود، با فرایند «دستوری‌شدگی» سر و کار نداریم.

a diachronic study on the development of the persian discourse marker “ya’ni” based on heine’s pragmaticalization framework

the present research studies a process involved in the rise of the persian discourse marker “ya’ni” (meaning that) in the framework of discourse grammar (kaltenbock et al, 2011) and based on heine’s approach (2013). heine believes that the process leading to the rise of discourse markers is pragmaticalization. to him, a process called co-optation is the central mechanism involved in pragmaticalization, and he considers pragmaticalization and grammaticalization as distinct processes. through co-optation a linguistic unit is transferred from sentence grammar to thetical grammar, acquires new semantic functions based on the complicated network of situation of discourse, and changes to a discourse marker. to carry out the present study based on heine’s approach as its analytical framework, diachronic data in persian were collected from the 4th to 14th hijri centuries by choosing two typical books from each century. then, all the occurrences of “ya’ni” in those books were manually identified and analyzed. the present diachronic study of “ya’ni” in persian confirms heine’s framework, and it shows a growing number of theticals as time passes. in addition, it was verified that the process which plays a role in the development of “ya’ni” is not grammaticalization, but pragmaticalization in center of which there is co-optation.