بررسی اثردرآمدهای نفت بر همگرایی منطقه‌ای در اقتصاد ایران: رهیافت اقتصادسنجی فضایی

هدف: همگرایی منطقه‌ای یکی از چالش‌های مهم در اقتصادهای در حال توسعه است. در ایران مجموعه برنامه های عمرانی قبل و بعد از انقلاب، موفق به ایجاد تعادل منطقه‌ای نشده اند و همچنان  قطبی شدن فضایی ادامه دارد. یکی از محورهای همگرایی منطقه‌ای نفت و درآمدهای حاصل از آن است. هدف این مطالعه، بررسی آثار مستقیم و سرریزهای فضایی درآمدهای نفتی بر همگرایی منطقه‌ای در ایران بر پایه الگوی سولوی فضایی است. بر پایه الگوی مذکور، اقتصادهای کمترتوسعه‌یافتهنسبتبهاقتصادهایتوسعه‌یافتهدارای رشدسریعتری هستند و نتیجه این فرایند همگرایی بین مناطق است.  روش: متغیرهای تحقیق شامل درآمد سرانه، درآمد نفت، سرمایه انسانی، نرخ پس انداز، نرخ رشد جمعیت و موجودی  سرمایه است. برای بررسی موضوع از آخرین داده‌های استان‌های کشور در دوره زمانی 13961384 استفاده شده است. پیوندهای بین مناطق که محصول نیازهای طبیعی و مشترکات جغرافیایی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است، می‌تواند ضمن تامین کمبودهای مناطق، روند تکامل آنها را تسریع نماید. در ادبیات اقتصاد منطقه‌ای، همگرایی رشد درآمد سرانه مناطق تابعی از وضعیت درون منطقه و همچنین مناطق پیرامون است که به صورت اثرات سرریز ظاهر می‌شود. بنابراین متغیرهای توضیحی حاوی بعد مکان (فضا) و ارتباط مکانی هستند و دارای آثار مستقیم و غیر مستقیم (سرریز) بر متغیر وابسته هستند. بر همین اساس ضروری است در مطالعات رشد و همگرایی منطقه‌ای، وابستگی بین مناطق در نظر گرفته شود. از آنجا که استفاده از داده های دارای بعد مکان در اقتصادسنجی متعارف مغایر با فروض گوس مارکف است، بنابراین از تکنیک اقتصادسنجی دوربین پویای فضایی(dsdm) استفاده می‌شود. برای برآورد ضرایب نیز از نرم افزار استاتا استفاده می گردد.  یافته‌ها: مطابق نتایج، وقوع همگرایی منطقه‌ای در کشور تایید می‌گردد. بطوریکه سرعت همگرایی 062/0 است. بنابراین هر سال 2/6 درصد از شکاف درآمد سرانه مناطق کاسته می‌شود و مناطق در مسیر رشد متوازن به سمت حالت پایدار حرکت می‌کنند. به بیان دیگر استان‌های با درآمد سرانه پایین تر رشد سریعتری نسبت به استان‌های با سطح درآمد سرانه بالاتر دارند و در بلندمدت شکاف درآمد سرانه بین مناطق کاهش خواهد یافت. متغیر نفت علیرغم تاثیر مستقیم مثبت و معنادار، دارای تاثیر سرریز منفی بر روند همگرایی منطقه‌ای است. سایر نتایج نشان می‌دهد، در بین عوامل تاثیرگذار، سرمایه انسانی دارای بالاترین آثار مستقیم و سرریز بر رشد و همگرایی منطقه‌ای است. بنابراین در ایران سرمایه‌گذاری در سرمایه انسانی و فراهم آوردن شرایط لازم برای استفاده از پتانسیلهای آن دارای بیشترین نقش در همگرایی منطقه‌ای است.  نتیجه‌گیری: نتایج این تحقیق در راستای تقویت توان تصمیم گیری و خلق شرایطی است که زمینه لازم برای استفاده مناسب از منابع و عوامل تاثیر گذار بر همگرایی منطقه‌ای به عنوانیکی از اولویتها و اهدافاصلی برنامه های توسعهفراهم آورد. در ایران ایفای نقش موثر نفت در همگرایی منطقه‌ای در گرو تقویت کانال‌های ارتباطی بین مناطق و اصلاحات نهادی و ایجاد نهادهای کارایی است که متضمن شفافیت و پاسخگویی باشند و مانع از تمرکزگرایی و توزیع رانت منافع حاصل از منابع بین افراد، سازمان‌ها و مناطق گردند.

Investigating the Effect of Oil revenue on Regional Convergence in Iran: (Spatial Econometric Approach)

Objective: Regional convergence is one of the major challenges in developing economies. In Iran, the whole development programs before and after the revolution have not succeeded in creating a regional balance, and spatial polarization continues. One of the axes of regional convergence is oil and its revenues. The purpose of this study is to investigate the direct effects and spatial spillover of oil revenues on regional convergence in Iran based on the space Solow model. According to this model, less developed economies grow faster than developed economies and the result of this process is the convergence between regions.   Methods: The research variables include per capita income, oil revenue, and human capital, saving rate, population growth rate, and capital stock. To study the subject, have been used the latest data of the provinces of the country in the period 20052017. Connections between regions that are the outcome of natural needs and geographical, political, cultural, social, and economic commonalities can accelerate their development while providing the shortcomings of regions. In the regional economic literature, the convergence of per capita income growth in the regions is a function of the situation within the region and also the surrounding areas, which appears as spillover effects. Therefore, in regional studies, explanatory variables contain the dimension of place (space) and spatial relationship and have direct and indirect (spillover) effects on the dependent variable. Hence, it is necessary for growth and convergence studies to consider the dependence between regions. Since the use of locationbased data in conventional econometrics is contrary to GaussMarkov assumptions, therefore the Dynamic Spatial Durbin (DSDM) econometrics technique is used. To estimate the coefficients have been used Stata software.   Results: According to the results, the occurrence of regional convergence in the country is confirmed. So that the convergence speed is 0.062. Therefore, every year, the per capita income gap of the regions decreases by %6.2 and the regions move in the direction of balanced growth towards a steadystate situation. In other words, provinces with lower per capita incomes grow faster than provinces with higher per capita incomes, and in the long run, will decrease the per capita income gap between regions. Despite the positive and significant direct effect, the oil variable has a negative spillover effect on the regional convergence process. Other results show that among the influential factors, human capital has the highest direct effects and spillover on regional growth and convergence. Therefore, in Iran, investing in human capital and providing the necessary conditions to use its potentials has the greatest role in regional convergence.   Conclusion: The results of this study are in order to strengthen decisionmaking power and create conditions that provide the necessary basis for proper use of resources and factors affecting regional convergence as one of the main priorities and goals of development programs. In Iran, the effective role of oil in regional convergence depends on strengthening communication channels between regions and institutional reforms and creating efficient institutions that Guaranteed transparency and accountability and prevent centralization and rent distribution of benefits from resources between individuals, organizations and regions.