بررسی وضعیت خدمات کتابخانه‌های دیجیتال نابینایان و کم‌بینایان

مقدمه: کتابخانه‌های دیجیتال با هدف ارائه خدمات به‌تمامی مراجعان به‌وجود آمده‌اند. یک گروه از کاربران نیازمند دریافت خدمات، افراد دارای آسیب بینایی هستند. هدف این پژوهش آشنایی با انواع خدمات کتابخانه‌های دیجیتال ارائه‌دهنده خدمات به نابینایان و کم‌بینایان و بررسی میزان رعایت این معیارها در کتابخانه‌های دیجیتال مورد مطالعه، بوده است. روش‌شناسی: پژوهش حاضر از نوع پیمایش توصیفی و پژوهش کتابخانه‌ای است. با بررسی متون و منابع مرتبط، مولفه‌هایی برای ارزیابی خدمات ارائه شده به کتابخانه‌های دیجیتال نابینایان و کم‌بینایان در قالب سیاهه وارسی، متشکل از دو بخش حاوی مولفه‌های مربوط به بخش «منابع» (22 مولفه) و بخش «امکانات و تسهیلات» (24 مولفه) تهیه شد. سپس برای هر یک از کتابخانه‌های مورد بررسی، سیاهه وارسی‌ای تکمیل گردید. داده‌های حاصل، پس از استخراج از سیاهه وارسی، با استفاده از نرم‌افزار آماری 17spss مورد تجزیه‌وتحلیل و ارزیابی قرار گرفت. یافته ها: از بین کتابخانه‌های مورد بررسی، دو کتابخانه «سازمان ملی نابینایان کانادا» و «کتابخانه نابینایان هلند» بیشترین و «کتابخانه هند (کتابخانه کتب بریل برخط)» و «کتابخانه کنگره (خدمات کتابخانه ملی برای نابینایان و معلولین جسمی)» کمترین میزان ارائه منابع به نابینایان و کم‌بینایان را به خود اختصاص می‌دهند. در بین منابع نیز «کتاب بریل» (با استفاده در 15 کتابخانه)، «کتاب الکترونیکی» (با استفاده در 13 کتابخانه) و «کتاب درشت‌خط» و «کتاب دیجیتال گویا» (هر یک با استفاده در 12 کتابخانه)، بیشترین میزان ارائه را در کتابخانه‌های دیجیتال نابینایان و کم‌بینایان به خود اختصاص داده‌اند. همچنین یافته‌ها نشان داد که مولفه «عدم استفاده از جداول بدون عنوان»، با استفاده در 16 کتابخانه بیشترین و «پشتیبانی از صفحه‌کلید بریل»، کمترین میزان استفاده را داشته است. در بین کتابخانه‌های مورد بررسی نیز، کتابخانه «سازمان ملی نابینایان کانادا» ‌ بیشترین و «کتابخانه کنگره (خدمات کتابخانه ملی برای نابینایان و معلولین جسمی)» کمترین میزان استفاده از امکانات و تسهیلات را به خود اختصاص داده‌اند. بحث و نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان داد که کتابخانه‌های مورد بررسی کمتر از 50 درصد خدمات و منابع مورد انتظار را در کتابخانه خود ارائه داده‌اند. بنابراین می‌توان چنین استنباط نمود که با وجود اینکه کتابخانه‌های دیجیتال نابینایان و کم‌بینایان گام‌های اولیه را در جهت ارائه خدمات و منابع به کاربران برداشته‌اند؛ اما تا رسیدن به حد کمال فاصله بسیار دارند. با توجه به این‌که افراد دارای آسیب بینایی قشر وسیعی از مردم جهان را تشکیل می‌دهند، نمی‌توان نیازهای اطلاعاتی آنها را نادیده گرفت. بنابراین لازم است کتابخانه‌ها به‌منظور ارائه خدمات هر چه بیشتر به کاربران خود همگام با فناوری‌های نوین قدم برداشته و به‌پیش روند. میزان خدمات ارائه شده در کتابخانه نه‌تنها می‌تواند معیاری برای اندازه‌گیری سطح خدمات کتابخانه باشد، بلکه می‌تواند معیاری برای اندازه‌گیری سطح تمدن اجتماعی یک جامعه نیز باشد.