تغییر رویکرد مطالعات حوزه بازیابی اطلاعات تعاملی: یک مطالعه علم‌سنجی در پایگاه وب علوم

مقدمه: ارائه تصویری کلان از وضعیت پژوهش‌های صورت گرفته و چگونگی ارتباط حوزه‌های مختلف و آگاهی از چگونگی رشد و توسعه این حوزه‌ها در طی زمان از اهمیت ویژه‌ای در مطالعات و ترسیم نقشه‌های علمی داشته است. هدف از انجام این پژوهش نیز بررسی تغییر رویکرد مطالعات بازیابی اطلاعات تعاملی از دهه 1990 تا 2020 و ارائه تصویری جامع از تولیدات علمی و ترسیم نقشه هم‌رخدادی واژگان این حوزه بر اساس مقالات نمایه شده در پایگاه وب علوم است. روش‌شناسی:‌ این پژوهش از نوع کاربردی علم‌سنجی است که با استفاده از شاخص‌های علم‌سنجی و تحلیل شبکه انجام شده است. با مراجعه به پایگاه اطلاعاتی وب علوم و جستجوی حوزه بازیابی اطلاعات تعاملی تعداد 10.294 منبع شناسایی شد و در نهایت تعداد 154 مقاله که در دسته علم اطلاعات و کتابخانه بودند پایه تحلیل قرار گرفتند. بازه زمانی خاصی برای جستجو در نظر گرفته نشد و داده‌ها از تاریخ 1990 تا 2020 برگرفته شده‌اند. برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار spss و نرم‌افزار تحلیل شبکه vosviewer استفاده شده است. یافته‌ها: یافته‌ها نشان می‌دهد از سال 2001 به بعد تولیدات علمی این حوزه دوران رشد خود را آغاز کرده و در سال 2016 به حداکثر تعداد مقالات رسیده در واقع این ‌روند رشد در سال‌های 2015،‌2016،‌ 2017 و 2018 به حداکثر رسیده است. همچنین پیا بورلاند، آیریس زای و آماندا اسپینک از نویسنده‌های پراستناد در حوزه بازیابی اطلاعات تعاملی هستند. بیشترین تمرکز متون مورد مطالعه بر روی موضوعات رفتار اطلاعاتی، توجه به تفاوت‌های فردی کاربران، فرایند جستجو، استراتژی‌های جستجو، عملکرد جستجو و طراحی سیستم‌های اطلاعاتی، گسترش پرس‌و‌جو و ربط است. تغییر پارادایم مطالعات از توجه به کاربر، بازخورد ربط و نتیجه‌گرایی به سمت توجه به فرایند جستجو و مباحث مرتبط با آن مانند توجه به تفاوت‌های فردی کاربران، استراتژی‌های جستجو، عملکرد جستجو، فرایند جستجو و فرمول‌بندی مجدد پرس‌وجو سوق پیدا کرده است. به‌عبارتی رویکرد مطالعات بازیابی اطلاعات تعاملی از توجه به نتیجه و خروجی جستجو به فرایند جستجو و آنچه در جلسه جستجو اتفاق می‌افتد،‌ متمرکز شده است. یافته‌های مربوط به خوشه‌بندی سلسله مراتبی به روش وارد نیز منجر به شکل‌گیری سه خوشه شد که شامل «جستجوی وبی»، «رفتار اطلاع‌یابی»، «تعامل انسان و ماشین» است. نتیجه‌: نتایج این پژوهش نشان داد که تحلیل هم‌رخدادی واژگانی به‌خوبی می‌تواند ساختار علمی یک حوزه را نمایش دهد. بررسی محتوای منابع اطلاعاتی تولید شده در حوزه بازیابی اطلاعات تعاملی می‌تواند به شناسایی روند تولیدات علمی و تغییر پارادایم‌ مطالعات در این حوزه کمک کند و نقشه راهی برای تولیدات بعدی در این حوزه باشد.

Paradigm Shift in the Studies on the Interactive Information Retrieval: A Scientometric Study at the Web of Science

Introduction: The purpose of this study was to investigate the change in the approach of interactive information retrieval studies from the decade 1990 to 2020 and drawing the coword map based on the articles indexed in the Web of Science.  Methodology: The research has been done by a quantitative method, scientometric indicators and social network analysis. 10.294 sources were identified by searching the interactive information retrieval in the Web of Science database. Finally, 154 articles in the category of library and information science were analyzed. There was no specific timeframe for the search and data were retrieved from 1990 to 2020. SPSS and VOSviewer software package were used for data analysis. Findings: The research findings indicated that since 2001, the scientific production of this field has started to grow and in 2016 reached the maximum number of articles, In fact, this growth trend peaked in 2015, 2016, 2017 and 2018. Also, Pia Borland, Iris Xie and Amanda Spink are highlycited authors in the field of interactive information retrieval. Most of the studied literature focused on information behavior issues, attention to individual user differences, search process, search strategies, search function and information system design, query expansion and relevance. The paradigm shift of studies has from user attention, relevance feedback, and consequentialism to attention to the search process and related topics such as attention to individual differences in users, search strategies, search performance, search process, and query reformulation. In other words, focus of interactive information retrieval studies has changed from the outcome of search to search process and what happens in the search session. The findings of Ward’s hierarchical clustering also resulted in the formation of three clusters, including &web search&, &information seeking behavior& and &humanmachine interaction&.  Conclusion: Investigating the content of information sources produced in the field of interactive information retrieval helps identify scientific production trends and change paradigm studies in this field.