بازنمون روابط تبارشناختی علمی در متون درسی رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی

مقدمه: نسب‌شناسی به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین علوم، به مطالعه رابطه خویشاوندی افراد بشر و توالی و تناسب نسل آنها می‌پردازد و کارکردی مشابه در فضای علمی ‌‌ دانشگاهی با عنوان «نسب‌شناسی علمی» به کار می‌رود. روابط در یک خاندان و تبار علمی شامل روابط نسبی و روابط غیرنسبی است. غنی‌سازی پیشینه‌های کتابشناختی از طریق شناسایی و افزودن حداکثر روابط میان موجودیت‌ها برای ساختن سوپر رکورد (فراپیشینه) حائز اهمیت است و سازماندهی دانش به‌دنبال رفع این مسئله برای نیل به وب معنایی است. هدف از این پژوهشی بررسی این رابطه و شناخت ابعاد و ویژگی‌‎های آن به‌منظور بازتعریف در فهرست‌های رایانه‌ای است. روش‌شناسی: پژوهش حاضر با رویکرد ترکیبی و با استفاده از روش‌های تحلیل استنادی و پیمایشی و با ابزارهای سیاهه وارسی، مصاحبه و پرسشنامه انجام شده است. جامعه آماری پژوهش را کتاب‌های درسی رشتۀ علم اطلاعات و دانش‌شناسی به تعداد 30 عنوان کتاب و 1452 رکورد استنادی تشکیل می‌دهند. تمامی رکوردها در قالب شناسنامۀ استناد مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند. در مرحله بعد، شناسنامۀ هر کتاب، شامل تحلیل استنادها و روابط نویسندگان، طی مصاحبه نیمه‌ساختاریافته، مورد تایید نویسندگان قرار گرفت. یافته‌ها: میزان تاثیرپذیری هر یک از نویسندگان از افراد مورد استناد مشخص شد. سپس بر اساس یافته‌های مصاحبه و همچنین تحلیل رزومۀ نویسندگان، انواع روابط نسبی و غیرنسبی پدیدآور با افراد تحلیل شد. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان داد که روابط علمی در خاندان علمی نویسندگان کتاب‌های درسی به‌روشنی قابل ردیابی است؛ دانشجویان برای تبیین‌ و توضیح و توجیه‌ و اعتباربخشی به اساتید خود استناد می‌دهند. بیشترین استناد در مقام تکریم و قدردانی به اساتید است درحالی‌که بیشترین استناد به دانشجویان در مرور پیشینه‌ها است. با پیوند این یافته‌ها به یافته‌های اثرگذاری، می‌توان به شبکه دلایل استناددهی افراد با توجه به نقش آنها در یک خاندان و تبار علمی پی برد. چنان‌که رابطه روابط تبار علمی با دلایل استناددهی نیز معنادار شده است. استنادها بیشتر در بخش مقدمات و تعاریف و بحث استفاده شده که بیانگر اتکا به دیگران برای توجیه و ارائه تعاریف به‌کاررفته است. یافته‌ها در بررسی وضعیت نویسندگان نشان داد که گستره نفوذ اندیشه افراد صاحب‌نام در حوزه علوم اطلاعات و دانش‌شناسی از جایگاه و مقبولیت علمی و همچنین در برخی موارد جایگاه‌های اداری آنها نشئت می‌گیرد. همچنین مشخص شد که روابط نسبی جایگاه مهمی در ظهور و بروز اندیشه این افراد در کتاب‌های درسی داشته است. یافته‌ها در بخش اثرگذاری از روابط نسبی نشان داد که استناد دهندگان دارای روابط نسبی تحت تاثیر خاندان علمی خود قرار دارند.

Representing the Scientific Genealogy Relations in the Textbooks of Knowledge and Information Science

Introduction: As one of the oldest sciences, genealogy studies the family relationship of human beings and their generation sequences, and with a similar function in the scientificacademic environment, used as &scientific genealogy&. Relationships in a dynasty include relative and nonrelative relations. This research aims to investigate such relationship and identify its dimensions and features in order to redefine it in computerized lists. Methodology: The present study was conducted using a mixed approach, citation and survey analysis methods and the study instruments were checklist, interview, and questionnaire. The statistical population of the study consisted of 30 textbooks in the field of Knowledge and Information Science and 1452 citation records. All of the records were analyzed in the form of citation identification. Subsequently, the book identifications were confirmed by the authors during a semistructured interview. In addition, the impact factor of each author from the cited records was determined. Then, based on the findings of the interview as well as the authors’ resume analysis, various types of relative and nonrelative relationships of the author with individuals were analyzed. Findings: The results of the study demonstrated that the scientific relationships in the scientific family of authors’ textbooks are clearly detectable; the students rely on their professors for explanation and justification. Most citations are for the respect and appreciation of the professors, while most citations to students are for the background review. By linking these findings to the findings of impact factor, the reasons of citation due to individuals’ role in a scientific family can be understood. Similarly, the relationship of scientific family with the reasons of citation has also been significant. The citations have been mostly used in the introductions, definitions, and discussions that indicate the reliance on others to justify and provide the definitions and information. Study on the authors’ status showed that the influence of famous people’s thoughts in the field of knowledge and information sciences is driven from their scientific position and acceptability, as well as their administrative positions in some cases. Conclusion: The relative relationship had a significant role in the emergence of their ideas in textbooks. The findings of the impact factors indicated that the citation providers with the relative relationships were influenced by their scientific family.