شناسایی عوامل موثر و تدوین الگوی پیشنهادی برای رفتار برنامه‌ریزی نشده کاربران در استفاده از منابع و خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی: مطالعه‌ای ترکیبی

مقدمه: یکی از مسائل مهم در حوزه رفتار مراجعان به کتابخانه‌ها، رفتار برنامه‌ریزی نشده آن‌ها است که می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در توسعه میزان استفاده از منابع و خدمات و یا افزایش فرهنگ استفاده از کتابخانه‌ها در درون جوامع ایفا ‌کند. ازاین‌رو، پژوهش حاضر، با هدف شناسایی عوامل موثر بر رفتار برنامه‌ریزی نشده کاربران در استفاده از منابع و خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی به‌منظور ارائه الگوی پیشنهادی انجام شده است. روش‌شناسی: پژوهش حاضر به لحاظ هدف از نوع کاربردی است که با رویکرد ترکیبی (کیفی-کمی) و با استفاده از روش نظریه‌پردازی زمینه‌ای در بخش کیفی و روش پیمایشی تحلیلی در بخش کمی انجام شده است. ابزار گردآوری داده‌های بخش کیفی مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته و بخش کمی پرسشنامه محقق ساخته بود. جامعه پژوهش در بخش کیفی را اعضای هیئت‌علمی و صاحب‌نظران سه حوزه‌ موضوعی کتابداری و اطلاع‌رسانی، مدیریت و روانشناسی تشکیل دادند که با روش نمونه گیری هدفمند ترکیبی (هدفمند و سپس گلوله برفی) تعداد 12 نفر به‌عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. جامعه پژوهش در بخش کمی دانشجویان عضو کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌های فردوسی مشهد، شهید چمران اهواز، تبریز، شیراز و پردیس دانشگاه تهران بودند و حجم نمونه 600 نفر تعیین گردید. تجزیه‌وتحلیل و کدگذاری داده‌های مصاحبه‌ها با استفاده از نرم‌افزار تحلیل داده‌های کیفی maxqda 10 انجام شد و در بخش کمی برای تحلیل داده‌ها از روش معادلات ساختاری و نرم‌افزار لیزرل استفاده شد. یافته‌ها: بر اساس یافته‌های بخش کیفی پژوهش، عوامل محیطی، منابع و خدمات اطلاعاتی، منابع انسانی، ویژگی‌های فردی، عامل موقعیتی زمان و عوامل فرهنگی و اجتماعی به‌عنوان عوامل موثر بر رفتار برنامه‌ریزی نشده‌ی کاربران در استفاده از منابع و خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی شناسایی شدند و بر این پایه مدل عملیاتی این نوع از رفتارها طراحی گردید. بر پایه مدل عملیاتی، نتایج بخش کمی نشان داد عوامل محیطی از طریق عامل موقعیتی زمان و همچنین عوامل فرهنگی و اجتماعی از طریق ویژگی‌های فردی کاربران بر بروز رفتار برنامه‌ریزی نشده آن‌ها در استفاده از منابع و خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی تاثیرگذار هستند؛ درصورتی‌که منابع و خدمات اطلاعاتی و منابع انسانی تاثیر معناداری بر بروز این نوع از رفتارها ندارند. درنهایت الگوی پیشنهادی عوامل موثر بر رفتار برنامه‌ریزی نشده مراجعان در استفاده از منابع و خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی بر اساس نتایج بخش کیفی و کمی پژوهش، طراحی گردید. نتیجه‌گیری: با توجه به یافته‌های پژوهش، به نظر می‌رسد، کتابخانه‌های دانشگاهی باید به‌منظور استفاده بهینه و موثر از منابع و خدمات، جذب مخاطب و افزایش سطح آگاهی و اطلاعات عمومی مراجعان، به عوامل موثر بر رفتار برنامه‌ریزی نشده مراجعان در استفاده از منابع و خدمات کتابخانه‌ها توجه ویژه‌ای داشته باشند.

Investigating the Goals and Motivations of Information Sharing in Instagram Educational Pages Successful in Visibility based on the Uses and Gratifications Theory

Introduction: One of the important issues in the scope of user behavior in libraries is users’ unplanned behavior, which can play a decisive role in developing the use of resources and services or in increasing the culture of using libraries within communities. Therefore, the present study aimed at identifying the factors affecting the unplanned behavior of library users in using the resources and services of academic libraries and presenting a proposed pattern. Methodology: The present research was applied in terms of purpose that was conducted based on a quantitativequalitative approach using the grounded theory at the qualitative part and surveyanalytical method at the quantitative part. The data collection tool for the qualitative part was a deep and semistructured interview and for the quantitative part, it was a researchermade questionnaire. The research population at the qualitative part included the faculty members and experts in three fields of knowledge and information science, management, and psychology. 12 subjects were selected as the sample by combined purposeful sampling (first purposeful and then snowball). The research population at the quantitative part included the student members of the central libraries of the universities Ferdowsi University of Mashhad, Shahid Chamran of Ahvaz, Tehran, Tabriz and Shiraz. The sample size was 600 people. Analyzing and coding interview data were performed with using MAXQDA 10 qualitative analysis software. At the quantitative part, the structural equation method and LISREL software were used to analyze the data. Findings: Based on the findings of the qualitative part, the factors related to technology, environment, information resources, information services, human resources, individual characteristics, time position, cultural factors and social factors were identified as the factors affecting the unplanned behavior of users in using the resources and services of academic libraries. Accordingly, the operational model of this type of behavior was designed. Based on the operational model, the results of the quantitative part showed that environmental and technological factors affect the unplanned behavior of users in using the resources and services of academic libraries through the time position factor, while cultural and social factors affect this through the individual characteristics of users. Information resources, information services and human resources had no significant effect on the incidence of unplanned behaviors in the use of library resources and services. Finally, the proposed pattern of factors affecting the unplanned behavior of users in using the resources and services of academic libraries was designed based on the results of quantitative and qualitative research part. Conclusion: According to the findings of the research, it seems that in order to optimize the use of resources and services, attract audiences and increase the level of awareness and information of users, academic libraries should pay special attention to the effective factors in the unplanned behavior of users in using libraries resources and services.