تاملی بر بازاری سازی تعلیم و تربیت و تلقی «دانش‌آموز به عنوان مصرف کننده»

بازاری‌سازی یکی از پدیده‌های اجتماعی است که در سال‌های اخیر تحت تاثیر مکتب نئولیبرالیسم، تاثیر زیادی بر حوزه‎‌های مختلف اجتماعی و از جمله تعلیم و تربیت داشته است. تجارب بیش از دو دهه بازاری‌سازی در نظام‌های آموزشی در سطح جهان نشان از آن دارد که این پدیده تاثیرات عمیقی بر حوزه‌های بنیادین تربیت همچون انسان‌شناسی دارد. هدف پژوهش حاضر بررسی انتقادی بازاری‌سازی در تعلیم و تربیت و تلقی «دانش‌آموز به عنوان مصرف‌کننده» است. برای رسیدن به این هدف از روش تحلیل مفهومی از نوع ارزیابی ساختار مفهوم بهره گرفته شده است. در این مسیر، ابتدا به بررسی مبانی نظری بازاری‌سازی پرداخته شده و سپس بازاری‌سازی در تعلیم و تربیت مورد بحث قرار گرفته است. بررسی‌های صورت گرفته نشان از آن دارد که بازاری‌سازی نشئت گرفته از مبانی انسان‌شناختی است که به نظریه «انسان اقتصادی» شهرت دارد. این نظریه انسان را موجودی خودمحور و حسابگر می‌داند که در حوزه‌های مختلف اجتماعی در پی بیشینه‌سازی سود است. تجاری‌سازی، کالایی‌سازی دانش، خصوصی‌سازی، «دانش-آموز به عنوان مصرف کننده»، مدیریت عمومی نوین (npm)، ارزیابی عملکرد و تضمین کیفیت، استانداردسازی و رقابتی کردن از ابعاد مهم بازاری‌سازی هستند. نتایج بررسی‌های انتقادی نشان از آن دارد بازاری‌سازی برخلاف شعار ظاهری مبنی بر توسعه انتخاب آزاد، منجر به ساختار نابرابر قدرت در نظام‌های آموزشی می‌شود و از طریق توسعه فرهنگ بازرسی و تفحص، تهدیدی برای پرورش استقلال افراد به شمار می‌رود. محوریت سود اقتصادی در تفکر بازاری‌سازی باعث فروکاهش بسیاری از اهداف تربیتی به نتایج کمی و صوری می‌شود.

a reflection on the marketisation of education and the concept of students as consumers

the purpose of the present research is to examine marketization and the concept of &students as consumers& in education. to achieve this, the concept analysis method (concept structure evaluation) was employed. first, the theoretical foundations of marketization within neoliberalism, such as &homo economicus,& &the market as a spontaneous order,& and positive liberalism, were examined. in the second step, various elements of marketization in education were analyzed. finally, marketization, particularly within iran’s educational system, was critiqued. the findings show that marketization involves expanding the model of homo economicus, a self-centered, competitive, utility-maximizing individual, to all social spheres, thereby subjecting these spheres to the rule of economic rationality. neoliberal thinkers such as gary becker, milton friedman, and friedrich hayek view the market as a superior mechanism that guarantees conditions for free choice and competition across other social fields. key aspects of marketization include commercialization, the commodification of knowledge, privatization, students as consumers, new public management (npm), performance evaluation and quality assurance, standardization, and competitiveness. critical reviews indicate that marketization, by fostering an audit culture and a quantitative approach to assessment, leads to the development of unequal power dynamics in educational institutions. additionally, by reducing the relationship between teachers and students to a seller-consumer dynamic, it diminishes the traditional and religious values of knowledge and the role of the teacher. on the other hand, the anthropological foundations of marketization contradict the goals of islamic education.