نهاد حسبه در حکومت های محلی عصر فترت ایران از سقوط ایلخانان تا روی کار آمدن تیموریان (736-771ق)

در تاریخ اسلام و ایران نهاد حسبه دارای کارکردهای مختلف و از جایگاه مناسبی برخوردار بوده است. ماهیت نظارتی این نهاد بر رعایت قوانین مذهبی و عرفی در جامعه اسلامی باعث گردید که محتسب نزدیک ترین متصدی به حاکمیت و واسطه مردم و حکومت باشد. 771 ق) با وجود حکومت های متقارن محلی، عصر فترت بین دوره ایلخانان و تیموریان ( 736 می تواند زمینه ای مناسب جهت آشنایی و پرداختن به جایگاه نهاد حسبه باشد. حاصل اشاره های منابع محلی دوره فترت، به دست دادن نمایی مشابه دوران گذشته است؛ چرا که با وجود تاکید برخی حکام و تلاش محتسبان، باز هم جامعه راهی متفاوت و تقریباً دور از آرمان های امور حسبی را در پیش گرفت که نتیجه آن بی ثمر ماندن و ناکارآمدی نهاد حسبه بود. چنانکه در منابع ادبی و اجتماعی این عصر، مقام محتسب آینه تمام نمایی از تزویر و ریا و همچین تظاهر به دین است.ناهمگونی وظایف و اختیارات و در نها یت عدم استقلال و اقتدار محتسب از بارزترین مشخصه های حکومت های محلی عصر فترت است که این مسئله باعث شده نتوان جایگاه باثباتی را برای نهاد حسبه متصور شد. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخان های به بررسی موضوع بپردازد.

The Hasbeh Institution in Local Governments during the Interregnum Era from the Ilkhanids tothe Timurid Era (736771 AH)

In the Islamic and Iranian history, Hasbeh institution had various functions and enjoyed a high position. Regulatory nature of this institution over religious and secular laws in Islamic society made Mohtasib the closest authority to the state and a mediator between the people and the state. The interregnum era between the Ilkhans and the Timurid era (736771 AH) with its “symmetrical” local governments, can be a suitable place to understand and to address the status of the Hasbeh institution. The local references in the interregnum era provide a picture similar to that of the previous eras, since despite theemphasis of some governors and the attempts of Mohtasibs, the society still chose a different way which is far from the ideals of the Hasbeh, resulted in failing and the inefficiency of this institution. The social and literary texts of this era depicts Muhtasib as a symbol of hypocrisy. Heterogeneity of the duties and authorities, and more importantly, the nonindependence of Muhtasibs are the most striking characteristics of local governments in the interregnum era, which causes that no stable position can be imagined for the Hasbeh institutor. This study aims to use a descriptive analytic as well as desk study method toexamine this issue.