تاملاتی در تاریخ‌نگاری فارسی در دوره عثمانی

آل‌عثمان یا عثمانیان در اواخر قرن سیزدهم میلادی/هفتم قمری از یک امیرنشین محلی در غرب آناتولی به‌تدریج به یک دولت مستقل و سپس به یک امپراتوری جهانی تبدیل شدند. اگرچه در دولت عثمانی، سنت تاریخ‌نگاری با تاخیر زیاد پدید آمد، اما بعد از تکوین، سیر تکاملی پیدا کرد، به‌گونه‌ای که به یکی از جریان‌های مهم تاریخ‌نگاری در جهان اسلام تبدیل شد. تاکنون درباره‌ شکل‌گیری و روند تکامل تاریخ‌نگاری عثمانی پژوهش‌های متعددی صورت گرفته است. بااین‌حال، جایگاه و ابعاد تاریخ‌نگاری فارسی در شکل‌گیری تاریخ نگاری عثمانی هنوز به‌صورت همه جانبه بررسی نشده است. یکی از دلایل این امر عدم تصحیح و انتشار شمار زیادی از آثار تاریخ‌نگاری فارسی است. چنانکه هنوز تصحیح منقحی از هشت بهشت بدلیسی در دست نیست. البته در سال‌های اخیر تعدادی از آثار فارسی در ایران و ترکیه تصحیح و منتشر شده است. با انتشار این آثار، زمینه و مجال مناسبی برای بررسی جایگاه و ابعاد تاریخ‌نگاری فارسی در عثمانی پدید آمده است. پرداختن به تاریخ نگاری عثمانی به‌ویژه برای ما ایرانیان از آن حیث که موجب شناخت بهتر و بیشتر تاریخ‌نگاری ایران می‌شود، نیز دارای اهمیت زیادی است، زیرا تاریخ‌نگاری عثمانی از همان آغاز شکل‌گیری و نیز در مرحله اوج و کمال خود تاحد زیادی وامدار زبان فارسی، عناصر ایرانی و الگوهای تاریخ نگاری ایران بود. پژوهش حاضر دربارۀ این پرسش‌ها شکل گرفته است: تاریخ نگاری عثمانی در چه شرایط تاریخی شکل گرفت؟ در شکل‌گیری آن چه عوامل و عناصری نقش داشتند؟ جایگاه و ابعاد تاریخ نگاری فارسی در عثمانی چگونه بود؟ پژوهش حاضر با روش تاریخی و رویکرد توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع و مآخذ به پرسش‌های مزبور پاسخ می‌دهد.