مطالعه تزئینات گچبری محراب های دوره سلجوقی مسجد ملک کرمان از دیدگاه هنر اسلامی

محراب به عنوان عنصری ارزشی در بناهای مذهبی، همواره کانون توجهات هنرهای تزیینی هنرمندان بوده است. هنرمندان در هر برهه از دوران اسلامی، بهترین عناصر تزئینی (گچبری، آجرکاری، حجاری، کاشیکاری) را برای ساختن و تزئین محراب ها با نهایت دقت به کار برده اند. در طبقه دوم مسجد ملک کرمان، چهار محراب مربوط به نیمه دوم سده پنجم هجری وجود داشته که بقایایی از سه محراب گچبری آن باقی مانده است. محراب های مذکور از نظر اندازه و ابعاد، تقریباً در یک اندازه ساخته شده اند و با توجه به این‌که در رابطه با آن ها و اهمیت هنر گچبری‌شان تاکنون پژوهش مستقلی صورت نگرفته، مطالعه در این خصوص امری ضروری به نظر می رسد. پژوهش حاضر، نخستین تلاشی است که در این زمینه، با هدف بررسی نقش‌های گچبری محراب ها و سبک هنری به کار رفته در آن‌‌ها صورت می گیرد. نتایج پژوهش نشان می دهد که شیوۀ گچبری این محراب ها به هم شباهت بسیار دارند و فقط از نظر نوع نقش با هم اختلافات جزئی دارند. تزئینات گچبری شامل گل و برگ های اسلیمی، نقش‌های اسلیمیِ دهن اژدری، نقش‌های هندسی و خطوط کوفی مُعَقد و مُشجر است. نقش‌های اسلیمی و کتیبه های به کار رفته در محراب ها برخلاف سبک های دوره های قبل، دارای نوآوری‌هایی است که آن ها را به لحاظ سبک هنری، ممتاز و برجسته می‌سازد.

Decorative Plasterwork of Seljuk Mehrabs in Malek Mosque in Kerman

Mehrab as a valuable element in religious buildings is always located in the spotlight of decorative arts. At every stage of Islamic the period, artists used the best decorative elements like plasterwork, brickwork, tile work, carvings to build and decorate the mehrabs with extreme of accuracy. There existed four mehrabs on the second floor of the Malek mosque in Kerman related to the second half of the fifth century AH, the remains of three mehrabs with decorative plasterwork has been preserved. These mehrabs have been made in the same size and dimensions. Since there has not been any comprehensive study regarding these mehrabs and the importance of their plasterwork art, a new line of research about these mehrabs seems essential. The present study is done as a first attempt in this field with the aim of the investigating mehrab plasterwork design and their artistic style. The results show that the style of plasterwork in these mehrabs is very similar to each other and there are only minor differences between them in type of pattern. Furthermore, plasterwork decorations include flower and leave arabesques, mouth torpedoes Arabesque, geometric patterns and inscription of Moqaad and Moshajjar Kufic writing. Unlike previous period styles, Arabesque motifs and inscriptions used in these mehrabs have outstanding innovations that make them distinctive in term, of artistic style.To achieve appropriate and consistent results, textual sources and historical research were sued in this study.