جایگاه دینی، علمی و اجتماعی-سیاسی موبدان درسده های نخستین ورود اسلام به ایران

موبدان درجامعه طبقاتی ساسانیان از جایگاه رفیعی برخوردار بودند؛ ولی با ورود اسلام و کم رنگ شدن تدریجی دین زرتشت در ایران، سرنوشت آنان دستخوش تغییرشد. دانستن این نکته اساسی که این تغییر، چه تاثیری در نقش آنان در عرصه های مختلف دینی- علمی، و سیاسی - اجتماعی داشت، ذهن را به تکاپو وا می‌دارد. با مراجعه به منابع اندک باقی مانده از آغاز فتوح، تا حدّی روشن می شود که جایگاه سیاسی موبدان از همان آغاز، به طور جدّی دچار آسیب شد، ولی آنان تا تا حدود سه سده هم‌چنان مرجع دینی مردم بودند و تا حدی پایگاه اجتماعی خود را حفظ کرده بودند.در دورة امویان، مسلمانان اصراری بر تغییر دین ایرانیان نداشتند؛ از این روی، آتشکده ها برپا بود و موبدان پاسخگوی سوالات شرعی بهدینان بودند؛ اما با روی کار آمدن عباسیان، به تدریج آتشکده ها به مساجد تبدیل شد و موبدان پایگاه های خود را از دست دادند. البتّه به دلیل نزدیکی خلفای عبّاسی به ایرانیان و واگذاری مناصب بالا به نومسلمانان ایرانی، و نیز به دلیل وجود فضای تساهل به ویژه در دورة نخست عباسی، موبدان مجال یافتند تا خود را به بزرگان حکومت و خلفایی چون مامون، معتصم و متوکّل نزدیک سازند. در این میان، حفظ شعایر دینی و میراث فرهنگی ایرانیان نیز برعهدة آنان بود. مورّخان و دانشمندان مسلمانی چون مسعودی(345)، ابن ندیم(390)، مطهر مقدسی(اواخر سده4) و مسکویه(421) و با آنان تعاملاتی داشتند. پس از حدود سه سده به دلیل گرایش زرتشتیان به اسلام، مقام و جایگاه اجتماعی و دینی موبدان هم به شدّت متزلزل شد؛ به طوری که برخی از آنان مجبور شدند برای گذران معاش، به امور دیگری پردازند و حتّی فرزندان خود را از درآمدن در کسوت موبدان منع کردند. این روند رو به کاهش نقش موبدان، با استفاده از منابع مکتوب به جا مانده از مورخان مسلمان سده‌های نخستین، کتب پهلوی برگردان شده به فارسی، و آثار تحلیگران بعدی (غربی یا مسلمان) و با روش تاریخی مورد بررسی قرار گرفت.

The religious, scientific, social and political position of Zorostrian priests in first centuries after the advent of Islam in Iran

Priests had a lofty status in Sasanian government and as a class in society; But by the arrival of Islam and the gradual fading of Zorostrianism in Iran, what role did they have? How did they play their role in various religious, scientific, political and social fields? By referring to the few remaining sources of the early conquests, it is clear that the political and social positions of the priests was seriously injured in those days, but they stayed as the religious authority of the society for a long time. Umayyads didn’t insist on religious conversion; so the fire temples were set up and the priests were answering the Juridical questions of the Behdins; but in the dominance of Abbasid the fire temples were gradually converted into mosques, thus they lost their base. However due to the proximity of the Abbasids to the Iranians and the delegation of high positions to new Iranian Muslims and due to tolerance, particularly in the first period of the Abbasid rule, the priests had the opportunity to get close to the government leaders. They were also present at the court of Ma`mun, Moatasem and Mutawakkil and sometimes their views influenced the Caliphs. At the same time, they were responsible for the preservation of religious rituals and cultural heritage of Iranians. Muslim historians and scholars such as Masudi(345), Ibn-Nadim(390), Miskawayh(421) and Maqdisi (late century 4) have met them and have narrated from them. However, due to the spread of Islam among the Zoroastrians, especially since the third century their position sharply declined. So that, some of them were forced to deal with other matters than religious authority for earning their living and some of them even forbade their children from continuing their way. In this article, according to written sources left by Muslim historians of the first century and subsequent studie (Western or Muslim), this issue has been studied historically