نقش وقف در توسعه آبی و شکل گیری فضاهای شهری مشهد در دوره صفویه

وقف به عنوان یک ارزش در میان جامعه اسلامی ازجایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این سنت در تاریخ ایران به ویژه درعصر صفویه به دلایل چندی از جمله رسمیت یافتن مذهب تشیع‌، از رشد و شکوفایی برخوردار است و بر جنبه‌های مختلف‌، تاثیرات عمیقی برجای نهاده است‌. از جمله می‌توان نقش آن را در توسعه جغرافیایی و ایجاد فضاهای شهری ملاحظه کرد. مشهد یکی از این شهرها وشاید مهم‌ترین آن است‌. اگر چه کتاب‌ها و مقالات مستقلی‌در باب وقف نگارش یافته است و حتی تاثیرآن برروی برخی از شهرها مورد بررسی قرار گرفته است‌؛ اما تحقیق جامعی در‌بارة تاثیر وقف در ایجاد دگرگونی جغرافیایی و ایجاد فضاهای شهری مشهد دردوره صفوی‌، صورت نگرفته است. از این رو این نوشتار برآن است با استفاده از منابع کتابخانه‌ای‌، وقفنامه‌ها واسناد ارزشمند مربوط به مسائل مالی و حسابداری موقوفات‌، موجود درمرکزآرشیوآستان قدس باروش توصیفی - تحلیلی به نقش وقف در توسعه منابع آبی‌، گسترش فضاهای درونی شهری‌، مهاجرپذیری و جذب جمعیت دردوره صفویه در شهر مشهد بپردازد.

The Role of Endowment in Water-supply Development and Formation of Urban Spaces of Mashhad in Safavid Period

Abstract: Endowment enjoys a special status as a value within the Islamic society. This practice has grown and thrived in the history of Iran, especially at the Safavid period, for several reasons, including formal recognition of Shi’ism; and has left profound impacts on different aspects of life. Among other things, its role can be noticed in geographical development and creation of urban spaces. Mashhad is one of such cities, and perhaps the most important one. Although many independent books and articles have been written on endowment and even its impact on some cities has been studied, no comprehensive research has been conducted concerning the impact of endowment on making geographical changes and creating urban spaces in Mashhad in the Safavid period. Thus, the present writing is intended to address the role of endowment in development of water supplies, development of inner city spaces, immigrant acceptance, and population attraction in the Safavid period in Mashahd. This has done through using library sources, endowment deeds, and valuable documents relating to financial and accountancy issues of endowed properties, available in AQR archive center. The method adopted is descriptive-analytical approach.