بررسی مصادیق جرم و مجازات مجرمان از ابتدای خلافت عباسی تا دوره متوکل

با سرنگونی حکومت اموی و استقرار حکومت عباسیان بر جهان اسلام، ساختار قضاء به ‌صورت محسوسی تغییر کرد؛ به‌طوری ‌که به گفتۀ بسیاری از پژوهشگران تاریخ، ساختار حقوقی و قضائی در دورۀ عباسیان شکل منظم‌تر و نوتری نسبت به گذشته به خود گرفت و مصادیق جرم و انواع مجازاتی که برای جرم‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در نظر گرفته می‌شد، به شکل مشخص در این دوره تدوین گردید. بر همین اساس، پژوهش حاضر کوشیده است با تکیه‌ بر شواهد تاریخی ارائه‌شده در منابع کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی-تحلیلی، به بررسی مروری ساختار قضاء در دورۀ عباسیان و مصادیق جرم و مجازاتی که برای انواع جرم‌ها در نظر گرفته‌ شده بود، بپردازد.نتایج پژوهش نشان می‌دهد که انواع جرم‌های معیّن مانند قتل، زنا، ارتداد، دزدی و غیره که از زمان پیامبر و خلفای پیشین تعیین ‌شده بود، کم‌وبیش و گاه مستقیماً مورد حکم قرار می‌گرفت، اما مصادیق جرم‌های سیاسی و مجازاتی که برای آن در نظر گرفته‌ شده بود، از شدت و قدرت بیشتری برخوردار بودند. در این راستا ارتباط با علویان، پوشیدن لباس مسلمان توسط اهل ذمه، جاسوسی و پناه دادن به مغضوبان خلیفه، پنهان کردن سلاح در خانه، زیارت قبور اهل ‌بیت و برخی جرایم اقتصادی که در اصل سیاسی نیز بودند، موجب مجازاتی چون حبس، شکنجه، برکناری از قدرت، پرداخت دیه، تبعید، اخراج از سرزمین مسلمانان و گاه قتل و کشتار قبیله‌ای می‌شد. بر همین اساس، فقهای دینی و قضات مورد وثوق خلیفه نیز مشروعیت مجازات‌ها را تعیین می‌کردند. 

examining instances of crimes and punishment of criminalsfrom the beginning of abbasid caliphate to al-mutawakkil era

after the overthrow of the umayyad rule and the establishment of the abbasid rule over the islamic world, the judicial system experienced significant changes. thus, many historians believe that during the abbasid era, the legal and judicial structure became more organized and innovative compared to the past, leading to the explicit formulation of criminal offenses and various punishments for political, economic, and social crimes. the present study is aimed at providing a descriptive and analytical overview of the judicial structure during the abbasid era and the specific criminal offenses and punishments devised for various types of crimes, based on historical evidence from library sources. the results of this study reveal that certain defined crimes like murder, adultery, apostasy, theft, etc. that had been established since the time of the prophet and the early caliphs, were often directly or indirectly subject to legal judgments. however, the political criminal offenses and their corresponding punishments were more severe and forcible. in this regard, some crimes such as association with alavids, wearing muslim clothing by the dhimmi people, espionage, harboring the dissidents against the caliph, concealing weapons at home, visiting the graves of ahl al-bayt, as well as some economic crimes with political implications led to punishments ranged from imprisonment to torture, removal from power, payment of blood money (diyya), exile, expulsion from muslim lands, and sometimes even execution and tribal massacres. in this context, religious scholars and trusted judges appointed by the caliphate also played a role in determining the legitimacy of the punishments.