تحلیل مناسبات سیاسی علمای شیعه با حکومت (از صفویه تا اوایل قاجاریه)

مسئلۀ پژوهش حاضر بررسی موقعیت علمای شیعی با حکومت‌های زمانۀ صفویه تا اوایل قاجاریه است. پرسش این است که فراز و فرود حکومت‌ها از دورۀ صفوی تا عصر ناصری چه تاثیری بر مناسبات حکومت و علمای شیعه گذاشت و واکنش دو طرف تحت تاثیر چه عواملی بود و به عبارت دیگر، تغییر حکومت‌ها چه تاثیری بر موقعیت و نقش علمای شیعه، به‌خصوص از منظر مناسبات با حاکمیت‌های افغان‌ها، افشاریه، زندیه تا اوایل قاجار گذاشت؟ این پرسش از آن بُعد اهمیت مضاعف می‌یابد که علمای شیعه از حکومت متعصب شیعی وارد یک دوره تسنن و یا بی‌توجهی نیز شدند. پژوهش با شیوۀ تبیین تاریخی سامان یافته و بر این فرض استوار است که مناسبات یکدست و همسانی میان علما و حکومت‌های صفویه، افغان‌ها، افشاریه، زندیه و قاجاریه مشاهده نمی‌شود و این روند تابع شرایط و اقتضائات تاریخی، ملاحظات و مسائل عصری است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که این مناسبات متغیر با ورود علمای شیعی به ایران و در نتیجه «همکاری» آنها با حکومت صفویه صورت‌بندی شد. در ادامه تحت تاثیر عواملی چند رویکردهای متعارض و جدی‌تری میان آنها رقم خورد.  

analysis of the relationships of shia scholars with thegovernment; from the safavids to the early qajar dynasty

the present study examines shia scholars’ position regarding the governments of the safavid era to the early qajar dynasty. the question is what effect did the rise and fall of governments from the safavid period to the naserid qajar era have on the relations between the government and shia scholars, and what factors influenced the reaction of the parties? in other words, what effect did the change of governments have on the position and role of shia scholars, especially from the perspective of relations with the afghan, afshari, and zandiyeh rulers until the early qajar era?  this question is important since shia scholars enjoying the fanatical shia government of safavids, suddenly encountered a period of sunnism during which they were more or less neglected. the study is conducted using a historical explanatory method. it is based on the assumption that no uniform and homogeneous relations exist between scholars and the safavid, afghan, afshari, zandiyeh, and qajar governments since the process is subject to historical conditions and requirements, considerations, and contemporary issues. the research findings show that such changing relations were formed with the arrival of shiite scholars in iran, resulting from their “cooperation” with the safavid government. subsequently, more conflicting and serious approaches emerged among them under several factors.