سنخ‌شناسی جریان نومعتزلیان در شمال آفریقا براساس روش قصد گرای اسکینر

جامعۀ اسلامی پس از مواجهه با مدرنیته، تحولات مهمی را تجربه کرد که شکل‌گیری انواع جریان‌های فکری نمونه‌ای از آن است. از جریان‌های مهم اسلامی که بر پایۀ مفاهیمی ‌چون عقل‌گرایی و انسان‌گرایی شکل گرفت و به‌تدریج گسترش یافت، اعتزال نو است. اگرچه این جریان در جهان اسلام ریشه دواند، اما شاخۀ نواعتزالی‌های شمال ‌آفریقا تنوع و تکثّر قابل توجهی پیدا کرد و شاخه‌های وابسته به آن دارای اصول فکری مختص به‌ خود شدند. پژوهش حاضر درصدد است گونه‌های فکری نومعتزلیان شمال آفریقا را با کاربست روش قصدگرای اسکینر احصا کند و به بازنمایی زمینه‌های گفتمانی پدیدآوردندۀ آن بپردازد تا چارچوب‌های فکری گونه‌های نومعتزلی در آن حوزه جغرافیایی را تبیین کند. بررسی‌ آثار نومعتزلیان نشان می‎دهد که سنخ‌های فکری نومعتزلی در شمال‌ آفریقا از مقتضیات عصری و جغرافیایی، ساختارهای سیاسی و فضای فکری خود متاثر بودند و مطابق با تفاوت‌های ماهوی همچون تنوع بافت فکری و تعدد چارچوب معرفتی مشخص قابل تقسیم‌اند. 

typology of the neo-mu'tazilites movement in north africa based on skinner's intentional method

after encountering modernity, the islamic society experienced important changes, an example of which is the formation of various intellectual movements. neo-mu’tazilism is one of the important islamic movements that was formed based on some concepts such as rationalism and humanism and gradually expanded. although this movement took root in the islamic world, the branch of the north african neo-mu’tazilism gained considerable variety and abundance, and its affiliated branches had their intellectual principles. the present research aims to recount the intellectual types of neo-mu’tazilites in north africa using skinner’s intentional method of historical inquiry and to describe the discourse contexts that created it to explain the intellectual frameworks of neo-mu’tazilism in that geographical area. examining the works of the neo-mu’tazilites shows that the intellectual typologies of the neo-mu’tazilism in north africa were influenced by contemporary and geographical requirements, political structures, and their intellectual sphere, and they can be distinguished according to substantive differences such as the diversity of the intellectual context and the multiplicity of specific epistemological frameworks.