تجزیۀ سیاسی ماوراءالنهر در ادوار سه‌گانۀ ازبکی، تزاری و بلشویکی

سرزمین ماوراءالنهر با وجود پیوستگی جغرافیایی‌- فرهنگی‌ و سیاسی با ایران، پس از قرون‌ میانه سرنوشت متفاوتی یافت. مهم‌ترین وجه تمایز آن دو، در یکپارچگی قدرت سیاسی در ایران و تکثّر حوزه‌های قدرت در ماوراءالنهر بود. این سرزمین در قرون گذشته بارها تمرکز سیاسی را تجربه کرده بود، اما قرن دهم قمری را باید نقطه پایان یکپارچگی سرزمینی آن بدانیم. از این زمان، در طول چهار قرن تجزیه سیاسی و سرزمینی به‌تدریج بسط یافت و در نهایت در گسترده‌ترین شکلش در دوران شوروی تثبیت و در قالب نزاع‌های داخلی به امروز نیز کشیده شد. مسئلۀ اصلی نوشتار حاضر این است که علل تداوم و تثبیت تجزیۀ قدرت سیاسی در دوران جدید تاریخ این سرزمین چه بوده است؟ پاسخ آغازین ما این است که «غلبه ساختار سیاسی بدوی در میان ازبکان، نگرانی از واکنش قدرت‌های رقیب به تصرف یکپارچه منطقه در عهد تزاری، بیم شکل‌گیری هویت یگانه ملی و خروج از سلطه استعماری در این دوره و عهد شوروی، موجب تداوم تکثر سیاسی و حتی تمرکز‌ستیزی گردید». 

the political disintegration of transoxiana during three eras of uzbekids, tsarists, bolsheviks

the transoxiana region, despite its territorial-cultural and political integration with iran, had different destiny after the middle ages. the most important distinguishing feature was that, in contrast with the unity of political power in iran, trasoxiana was always faced with a plurality of power. although it had experienced integration many times, however, at the beginning of 10th century a.h., it no longer experienced the repetition of such process and this time should be considered the end of territorial integration for this region. over the course of four centuries, political and territorial division gradually expanded and finally it was established in its most extensive form during the soviet era. the main issue of this paper is that, what were the reasons for continuation of the disintegration of political power in the new era of the history of this land? the initial response is that the predominance of tribalism among the uzbeks, the fear of the reactions of the great powers to the unified occupation of the region in the tsarist era, the fear of the formation of a unified national identity and being freed from colonial rule in this period and the soviet era led to political pluralism and even anti-centralism