تاملی بر تاریخ‌نگری مورخان افغانستانی در سه سدۀ اخیر

نگارندگان این مقاله در پی شناخت تاریخ‌نگری مورخان افغانستانی سده‌های هجدهم، نوزدهم و بیستم میلادی بوده‌اند و آنچه از این پژوهش به دست آمده، نشان می‌دهد که در تاریخ‌نگری مورخانی چون محمود الحسینی، شکارپوری، خالص، نوری و ریاضی نوعی تقدیرگرایی، جبر تاریخی و تقدس‌گرایی وجود دارد. همچنین این مورخان به رخدادها و وقایع تاریخی عمدتاً نگاهی اسطوره‌ای، قومی و نخبه‌گرا دارند. مورخانی چون علوی، خالص، خوافی و ریاضی بر فایده‌مندی، عبرت‌آموزی و بصیرت‌افزایی تاریخ تاکید داشته‌اند. البته با گذر از فیض محمدکاتب به‌ عنوان یک نقطۀ عطف مهم در دگرگونی نحوۀ نگرش مورخان به تاریخ، به مورخان سدۀ بیستم میلادی می‌رسیم که از غبار، کهزاد، حبیبی و کاکر گرفته تا عطایی، فرهنگ و سیستانی، تاریخ‌نگری‌شان بیشتر متاثر از ملی‌گرایی بوده و برای افغانستان تاریخ پنج‌هزارساله همراه با نژاد آریایی را قائل شده و براساس همین نگرش، دوره‌های مختلف‌ آریانا، خراسان و افغانستان معاصر را برای تاریخ افغانستان مشخص کرده‌اند.

a reflection on the historical attitude of afghan historians in the last three centuries

in this paper, we seek to understand the historical attitude of afghan historians in the eighteenth, nineteenth and twentieth centuries and what has been obtained from this research shows that in the historical attitude of historians such as maḥmūd al-ḥussaynī, shekārpūrī, khāleṣ, nūrī and rīyāṡī, there is a kind of destiny, historical determinism and sanctity. moreover, these historians have mainly mythological, ethnic and elitist views towards historical events. historians such as ‘alavī, khāleṡ, khwāfī, and rīyāṡī have also emphasized the usefulness, lesson learning, and enlightenment of history. however, with the passing of feyṡ muḥammad kātib as an important turning point in the transformation of historians attitudes towards history, we come to twentieth-century historians who, from ghobār, kohzād, ḥabībī and kākar to ‘aṭā’ī, farhang and sīstānī, have been more influenced by nationalism, and have given afghanistan a 5,000-year history with the aryan race. based on this view, they have identified different periods of ariana, khorasan and contemporary afghanistan for the history of afghanistan.