فردوسی و بسترسازی نظری برای قدرت یابی نهاد وزارت در قرون میانه تاریخ ایران(قرون پنچم تا نهم)

اوج‌گیری قدرت نهاد وزارت در تاریخ میانه ایران، به‌ویژه از اوایل دوره سلجوقی، معلول عوامل متعددی بود، اما این امر برای نهادی که در ایران تا دو قرن و اندی بعد از ورود اعراب مسلمان به محاق رفته و حتی بیم از میان رفتن موجودیتش در میان بود، بدون نوعی بسترسازی پیشینی، به‌ دشواری ممکن و قابل دوام می‌نمود. از آغاز قرن چهارم می‌توان کوشش‌هایی را در این زمینه ردیابی کرد. در این میان، فردوسی را باید در شمار نخستین کسانی دانست که در این زمینه تاثیر بسزایی داشت. پرسش این است که شاهنامه چه تاثیری بر فراهم آمدن یک بستر نظری برای اوج‌گیری و تثبیت قدرت نهاد وزارت در قرون میانه تاریخ ایران داشت؟ فردوسی که در پی حفظ هویت ایرانی و همچنین تجدید حیات ساختار سیاسی ایران باستان به عنوان بدیل مناسبِ سامان سیاسی مستقرِ زمانه خود بود، در شاهنامه و به‌ویژه در بخش تاریخی آن (با توجه به عدم وجود شاهانِ خردمندِ عصر اسطوره‌ای)، وزیر را شخصیت اصلی این بخش نمایانده بود و با »برکشیدن « بزرگمهر به عنوان یک حکیم/وزیر و قائل شدن خصایص ویژه برای او، ارجی بسزا برای این نهاد قائل شد که این امر پس از فردوسی و با توجه به نفوذ عام شاهنامه، با تبدیل شدن بزرگمهر به نماد نهاد وزارت، ‌توانست همچون یک بستر نظری مناسب برای ترقی و تثبیت قدرت این نهاد مفید فایده افتد.

Ferdowsi and Providing a THeoretical Background for Rising the Authority of Premiership in Medieval Iran(5-9 AH/11-15 AD Centuries)

Without a proper theoretical background, it was difficult for the ministration (Vezarat) to reach the peak of its power in Seljuk era. Such theoretical efforts have been made since the beginning of the fourth century AH and simultaneously as the revitalization of the ministration. Ferdowsi was one of the thinkers who made efforts regarding this subject. The purpose of this study is to answer the question: How the Ferdowsi rsquo;s efforts were employed to provide an appropriate theoretical background for maximizing the authority of the ministration? In his Shahnameh, especially in its historical part, Ferdowsi introduced the Vezir as the main character of this section, due to the lack of the wise kings in mythical era. By introducing Bozorgmehr as the sage/vezir, he made him a symbol of the ministration, which could be used as a theoretical background for this institution.