تحلیل نظام تمّا در ایران

شناخت ساختار سیاسی-اداری که در قرن سیزدهم میلادی از دل استپهای مغولستان برآمد و بر نیمی از جهان متمدن زمان خود حکومت یافت، همواره ذهن مورخان را به خود مشغول داشته است. مغولان از آغاز، برنامه خود را بر استقرار حکومت و تداوم آن قرار دادند و به همین منظور نظام اداری خاص خود را، البته با اقتباس از تجربیات حکومتی سایر ملل متمدنتر، پدید آوردند. یکی از نظام های کاربردی که مغولان برای حفظ و گسترش سیطره خود بر سرزمین های مفتوحه به کار بردند، نظام تمّا بود که نشانه هایی از آن را در دوره نخستین حکومت مغولان در ایران، روسیه و اردوی زرین میتوان یافت. این مقاله تلاش دارد با رویکردی توصیفی تحلیلی، با تکیه بر منابع فارسی و دیدی انتقادی نسبت به پژوهش های پیشین، به بررسی ماهیت و کارکرد تمّا در ایران بپردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که با وجود انطباق این ساختار با سنت های دیوان سالاری ایرانی که کار دیوانیان ایرانی و مغول را تا حد زیادی آسان می کرد، پیشینه متفاوت دیوان سالاری و وضعیت خاص ایران باعث شد تا کارکرد، عمر کلی و سرنوشت تما در ایران با دیگر نقاط قلمرو مغول متفاوت باشد ؛ چنان که پس از مدت کوتاهی ساختارهای ایرانی دوباره جایگزین نمونه های چینی - مغولی خود شدند.

An analyzes on the Tamma structure in Iran

Understanding the politicaladministrative structure that came out of the steppes of Mongolia in the thirteenth century and ruled over half the civilized world of its time has always occupied the minds of historians. From the beginning, the Mongols put their plans on the establishment of the government and its continuation, and for this purpose they created their own administrative system, albeit adapted from the government experiences of other more civilized nations. One of the practical systems used by the Mongols to maintain and expand their control over the conquered lands was the Tamma, which can be found in the early Mongol period, in Iran, Russia, and in the Golden Herd. This paper attempts to study the nature and function of the Tamma in Iran with a descriptiveanalytical approach, relying on Persian sources and a critical view of previous researches. The findings of the study suggests that, despite the conformity of this structure with Iranian bureaucratic traditions that greatly facilitated the work of the Iranian and the Mongol bureaucrats, the different background of bureaucracy and the particular situation of Iran led to major difference in the functioning, overall life and fate of the Tamma in Iran, compared to other parts of