گزارش ریاض العلماء از منابع مالی علمای عصر صفوی

نظام اقتصادی هر دولت نقشی تعیین کننده در پیشرفت یا ضعف آن دارد. متاسفانه اطلاعات ما از جزئیات ساختار نظام اقتصادی در دوره صفویه چندان دقیق نیست. این ضعف در بخش میزان پرداخت دستمزدها شاید بیشتر هم باشد زیرا اسناد کمتری نسبت به اسناد خرید و فروش و یا وقف باقیمانده و در متون نیز اشارات مختصری در این زمینه شده است علاوه بر این که همین معدود اسناد برجای مانده نیز تاکنون کمتر مورد توجه محققان قرار گرفته است. با توجه به اهمیت و جایگاهی که گفته می شود قشر علماء در دوره صفوی داشته اند، شناخت و مشخص کردن میزان درآمد و منابع مالی آنها می تواند از اهمیت زیادی برخوردار باشد و حتی می تواند برخی پرسش های ابهام آمیز در این زمینه را پاسخ دهد. این که منبع درآمد علما چه بوده است و چه تفاوت هایی میان درآمدها مستمری آنان وجود داشته است و دلایل این تفاوت ها چه بوده است؟ شرایط سیاسی و اجتماعی چگونه بر درآمد علماء تاثیر گذاشته است؟ تامین کنندگان اصلی منابع مالی علماء دولت یا مردم بوده اند؟در هیچ کتاب خاص یا منبع مستقلی به این موضوع پرداخته نشده و اسناد مالی موجود از دورهصفوی نیز هنوز به طور کامل مورد بررسی و تحلیل قرار نگرفته اند. همچنین تذکره هایی که به شرحاحوال علما پرداخته اند، نیازی به ارائة گزارشی در این زمینه ندیده اند و یا اطلاعات کافی نداشته اند.یکی از منابع این دوره که در کنار شرح حال علما، گاه اشاراتی به ممرِّ درآمد و یا میزان درآمدآنها داشته، کتاب ریاض العلما و حیاض الفضلا2 اثر عبدالله افندی اصفهانی است که با توجه به دقتنظر نویسنده و اعتباری که این کتاب دارد، می تواند تا اندازه ای برخی از پرسش های موجود در اینموضوع را پاسخ دهد. در این پژوهش سعی شده است با تجزیه و تحلیل داده های کتابریاض العلما ءنشان دهیم که حتی در یک کتاب رجالی که هدفش گزارشات مالی نبوده است، می توان اطلاعات ارزشمندی از انواع درآمدها، میزان درآمد و نحوة پرداخت آن به دست آورد کهاین خود بخشی از تاریخ اقتصادی این دوره است. با امید به آنکه شروعی برای تحقیقات بیشتر درزمینة تاریخ اقتصادی دوره صفویه باشد که هنوز راه طولانی در پیش دارد.