تقابل یا تطابق دیدگاه کلامی بر اندیشه تاریخی؟ بررسی موردی تقی الدین علی مقریزی

چگونگی کنش گری انسان در کنار قانون های فراگیر تاریخی از جمله موضوعاتی است که ذهن نظریه پردازان تاریخ را به خود مشغول داشته است. با توجه به مکتب های گوناگون کلامی و مذهب های مختلف فقهی در جهان اسلام، این موضوع شایسته بررسی است که مورخان مسلمان باورمند به سنت های الهی که اغلب به یکی از این مکتب ها و مذهب ها گرایش و یا انتساب داشته دیدگاه خود در باره مساله جبر و اختیار را چگونه با تحلیل و تبیین رویدادهای تاریخی پیوند زده و کارگردانی خداوند در تاریخ را چگونه با بازیگری انسان همراه ساخته اند. این نوشتار می کوشد دیدگاه ابوالعباس تقی الدین مقریزی (845 ق.) مورخ پرآوازه شافعی مذهب و اشعری مسلکِ عصر ممالیک را در این زمینه با روشی وصفی تحلیلی و از طریق استخراج داده های مرتبط در آثار او و سنجش آنها با رویکرد کلامی وی مورد بررسی قرار دهد. یافته های این پژوهش ، حکایتگر آن است که مقریزی ، علیرغم تمایلات جبرگرایانه و اعتقاد به نظریه کسب اشعری در تاریخنگاری خود به متون دینی متمایل به اختیار و آزادی انسان و نقش فعال او در رویدادهای تاریخی استناد نموده است.و مهمتر آنکه در تاریخ نگاری با روشی تاریخی و نه کلامی به حوادث پرداخته است.

Divine Customs and Man’s role in Historical events; a case study of the viewpoint of Taqi udDin Maqrizi {845 A.H.}

The circumstances of man’s role alongside the universal laws of history is a topic that has engaged the minds of historians. Considering the various theological schools of thought and different jurispudential denominations in the Islamic world, the viewpoint of the Muslim historians who believe in the Divine customs and are usually inclined towards one of these schools and denominations or are attributed to them regarding the matter of determinism and choice and how they connect this with their view through analyzation and explanation of historical events and how they relate the directorship of God to the actions of man, is a worthy topic of study.This article tries to examine the viewpoint of the famous historian Abul Abbas Taqi udDin Maqrizi {845 A.H.} of the Shafi‘I jurispudential and Ash‘ari theological school of thought who lived during the Mamluk Sultanate in this regard using a descriptiveanalytical approach and through researching related material in his works and comparing that to his theological inclination.The findings of this research show that despite his deterministic inclination and his belief in the viewpoint of “Attainment” of the Ash‘arites, in his historiographies , while relying on religious texts, he is inclined towards man’s choice and free will and his active role in historical events.