بررسی جغرافیانگاری ابن خرداذبه به لحاظ منابع

چکیده: آثار جغرافیایی به جهت دارا بودن اطلاعات فرهنگی و تمدنی و به دور بودن از اغراض سیاسی از اهمیت خاصی برخوردارند. سنجشِ پایایی و روایی لازمه استفاده از منابع تاریخی است، اینکه منبع اطلاعات خود را از چه طریقی جمع آوری کرده است تا عیار اعتبار آن عیان شود .المسالک و الممالک ابن خرداذبه (وفات 300 ق) از اولین آثار مکتوب جغرافیایی به شمار می رود که به نوعی میراث دار سنت ایرانی نیز است. مسئله اصلی پژوهش این است که المسالک و الممالک ابن خرداذبه از چه منابعی بهره برده و تا چه اندازه معتبر است؟ با بررسی محتوایی کتاب و ریشه یابی داده های آن مشخص شد که ابن خرداذبه از منابع مکتوب و منابع شفاهی هم عصر خود به ویژه از اسناد و مدارک دولتی استفاده کرده است. یافته های پژوهش نشان می دهد ابن خرداذبه ضمن استفاده از منابع مکتوب اعم از قرآن و کتاب بطلمیوس، آثار مسلم بن ابی مسلم جرمی، آثار لغت شناسان و مکتوبات شعری، به اسناد و گزارش های دیوان برید و خراج نیز دسترسی داشته و این موضوع، سفر نکردن به مناطق مختلف جهان اسلام وی را پوشش داده است، ضمن اینکه از طریق منابع شفاهی (شنیده ها و مشاهدات) بر اطلاعات جغرافیایی کتاب افزوده است.

The Study of Ibn Khurdadhbih`s Geography with Respect to Resources

For investigate the Islamic geography heritage, one can study the case of the geographers' works so that the process of its appearance, formation, development and finally its stagnancy, can be identified. Ibn Khurdadbeh is one of the founders of the tradition of Islamic geography in the stage of formation with the approach of " Masālik & Mamālik ", in which, in addition to the climatic, natural, economic and political geography, the communication lines of the Islamic lands under the rule of the Abbasid were prioritized. the main topic of this paper is to recognize the sources of information used by Ibn Khurdadbeh in alMasālik w’al Mamālik. The findings show Ibn Khurdadbeh, while using written sources including the Qur'an and the book of Ptolemy, Muslim Ibn Abi Muslim Jarma, The works of linguists and Poems, also have access to the documents and reports of the Dīwān alBarid and Dīwān alkharādj. This has covered nontravel to different part of Islamic lands. It also added geographic information through oral resources (Hearings and observations)