پیدایش، سیر تطوّر و تداوم اخباری‌گری

در مقطعی از تاریخ شیعه (قرن دهم و یازدهم قمری)، گروهی ظهور کردند که اندیشه های خاصی را اشاعه دادند و در حوزه فقه و عقاید، چالش‌هایی را ایجاد کردند و به سبب آن به «اخباریان» موسوم شدند. اخباریان، اندیشه های خود را ریشه دار در اصول اصیل اسلام، اعلام می کنند و عالمان کهن شیعه را هم سو با خود می دانند و مخالفان هر اندیشه ای جز عقاید خویش را مردود می شمارند. این پژوهش بر آن است که جریان پیدایش، سیر تطور و تداوم اخباریان و اندیشه آنان را با روش توصیفی‌ـ تحلیلی و با استفاده از آثار خود اخباریان، به دست آورد.اندیشه اخباری گری از زمان پیدایش تا زمان معاصر، شش دوره: پیدایش، احیا به همراه افراط، اعتدال، افراط مجدّد، افول و شکل گیری اخباری گری نوین را به خود دیده است. اخباری گری به معنای گرایش هرچه بیشترِ به اخبار، در عصر غیبت، در زمان شیخ صدوق (م. 381 ق) شکل گرفت؛ ولی با اصطلاح مشخّص امروزی آن، از قرن 11 هجری و با ظهور محمدامین استرآبادی (م. 1036 ق) احیا شد و پس از فراز و نشیب هایی در زمان وحید بهبهانی (م. 1205 ق) رو به افول نهاد؛ ولی با وجود افول، هنوز روحیّه اخباری گری کم و بیش، زنده است و حتّی در برخی از اصولیان نیز به چشم می خورد. این مکتب، پس از افول، در قالبها و شکلهای دیگری نمود یافت و رسوباتی از خود بر جای نهاد و اخباری گری نوینی را شکل داد. احتیاط گرایی، احیای برخی مباحث کلامی برخاسته از نگاه محدود و تنش زا و رواج کتاب‌هایی چون طبّ القرآن، از جمله نشانه ها و ویژگی‌های این «نواخباری گری» است. در این میان، عواملی مانند حضور غالب و یا مطرح اخباریان در حوزه های علمیّه، تالیف کتب مرجع و منبع، تنوّع آثار در قلمروهای گوناگون دانش اسلامی، هم خوانی تفکّر اخباری با مذاق عامیانه مذهبی، در تداوم آشکار و پنهان اخباری گری اثرگذار بوده اند.