نگرشی به فراز و فرود کارنامه حدیث نگاری شیخ صدوق

شیخ صدوق (381ق)، شخصیّت نامدار حدیثی شیعه، در سده چهارم هجری است. او که در شیعه، به عنوان رییس المحدّثین شناخته می‌شود، از اخباریان متقدّمی است که در عرصه حدیث، به شکل گسترده‌ای وارد شده و ضمن گزارش حجم عظیمی از روایات فریقین - به ویژه روایات شیعه – اغلب، به بررسی محقّقانه و عالمانه آنها پرداخته و ضمن برنمودن نقاط قوّت و ضعف احادیث و اخبار، به شرح و تبیین آنها در زمینه‌ای گسترده و ذیل موضوعاتی متنوّع مبادرت ورزیده است. در این رویکرد، موضع شیخ صدوق به مواضع اصول گرایان شیعه نزدیک است. با وجود این، او در جایگاه‌هایی از آثار خود، از این امور مهم غافل مانده و با روایات برخوردی سطحی کرده است. بنابراین، کارنامه علمی شیخ صدوق در عرصه تعامل با احادیث، یکنواخت نیست؛ بلکه فراز و فرود دارد. فراز کارنامه او مزایای بسیاری دارد که طیف وسیعی از مسایل مرتبط با حدیث مانند: رجال، جرح و تعدیل، درایه و فقه الحدیث، تفسیر و تاویل احادیث را شامل می‌گردد و رویکرد شیخ صدوق به این مسایل، ایجابی توام با اهتمام و توجّه است. از سوی دیگر، فرود کارنامه صدوق است که آن نیز عموماً با همین مسایل مرتبط است، لیکن با کمیّت کمتر و طیف محدودتر؛ و رویکرد شیخ صدوق به آن، سلبیِ توام با عدم اهتمام و توجّه است. در این رویکرد، موضع او به مواضع اخباریان - به خصوص اخباریان متاخّر شیعه - نزدیک می‌شود.