تصحیف‌های «چند مرحله‌ای»، چالشی قابل توجه در اسناد حدیثی؛ مطالعۀ موردیِ یک سند

از چالش های مهم در بهره گیری از میراث اسلامی، به ویژه، سندهای حدیثی، پدیدۀ تصحیف است. یکی از گونه های پیچیدۀ این پدیده، تصحیف چندمرحله‌ای/ ترکیبی است. گاهی در دفعات متعددِ نسخه برداری از روی یک اثر، یک عبارت، چند بار آلوده به تصحیف شده است به گونه ای که با گذشت چند مرحله از تصحیف ، هیچ شباهت ملموسی میان عبارت اصیل با عبارت مصحَّف باقی نگذاشته است. چنین پدیده ای می‌تواند پیامدهای چشم گیری در اعتبارسنجی احادیث نیز داشته باشد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با واکاوی موردیِ یک سند از احادیث ابوبکر جعابی (م. 355ق)، تلاش نموده تا کشف اینگونه تصحیف ها را روشمندتر سازد. مقایسۀ نام های موجود در این سند با دیگر منابع، دقت در تصحیف های دیگرِ رخ داده در همین سند و توجه به مناسبات میان راویان در آن، روشن نمود که بخشی از این سند در چند مرحله، دچار تصحیف شده است به گونه ای که هویت برخی از راویان موجود در آن، کاملاً نادرست تشخیص داده می‌شود.