تحلیل گفتمان انتقادی خطبه 108 نهج‌البلاغه بر اساس مربع ایدئولوژیک ون دایک

تحلیل متون دینی بر اساس نظریه‌ها موجب پویایی و درک ژرف ‌تر آن‌ها می‌شود. یکی از نظریه‌های جدید  مطرح شده در قرن بیستم، نظریه مربع ایدئولوژیک ون دایک است. وی که از نظریه‌پردازان برجسته تحلیل گفتمان انتقادی است، نظریه مربع ایدئولوژیک خود را برای تحلیل گفتمان ارائه می‌دهد. مربع ایدئولوژیک وی دارای چهار ضلع است که بر برجسته‌سازی ویژگی مثبت خودی، برجسته سازی ویژگی‌های منفی دیگری، کم‌رنگ سازی ویژگی منفی خودی و به حاشیه رانی ویژگی‌های مثبت دیگری تاکید دارد. با توجه به کارایی بالای این نظریه، پژوهش پیش ‌روی قصد دارد، خطبه 108 نهج‌البلاغه را با رویکرد کیفی و روش تحلیل گفتمان انتقادی بر اساس مربع ایدئولوژیک ون دایک بررسی نماید. چنین استنباط می‌شود که تمامی تلاش صاحب سخن از برجسته‌سازی‌ها و حاشیه رانی‌ها، به منظور تحقق این ایدئولوژی پنهان است که امام علی (ع) و پیامبر (ص)، بر حق‌اند و حکومتشان نیز، نماد درستی و حاکمیت حق است. در مقابل، بنی‌امیه باطل و ناحق‌اند و زمامداری‌شان نیز، نماد حاکمیت ناراستی و باطل است. همچنین، ایدئولوژی صاحب گفتمان درباره کوفیان این بوده است که آنان با کوردلی و سستی و نابینایی، به گروه باطل پیوسته اند که باید آگاهشان کرد و از پیوستن صددرصدی به جبهه باطل و سیاهی مطلق، نجاتشان داد. توضیح یک نکته در اینجا ضرورت دارد و آن اینکه می گوییم امام (ع) کوشیده است تا نکات منفی خود یا خودی را به حاشیه براند، به این مفهوم نیست که ایشان نقاط ضعفی برای خود متصور بودند، بلکه موضوع از پندار باطل جبهه مقابل سرچشمه گرفته و به تبع آن، صاحب گفتمان تلاش کرده است، نکات منفی منتسب به جبهه خودی را به حاشیه براند.