کارآمدی دانش ریشه‌شناسی در تبیین غرض دانش وجوه و نظائر (مطالعه موردی واژگان حق و قسط)

دانش وجوه و نظائر، یکی از کهن ترین دانش های تفسیری است. پژوهشگران در تبیین غرض و فایده این علم و نیز، در ارائه تعریفی جامع و مانع از آن، اختلاف نظر جدّی دارند. در کتب وجوه و نظائر، روشن نیست که واژگان دقیقاً بر چه مبنایی انتخاب شده و نحوه ارتباط وجوه معنایی ذکر شده در این کتب، به چه شکل قابل ترسیم است. وجوه معنایی در این کتب، دچار آمیختگی مفاهیم و مصادیق است. در این پژوهش با روش مطالعه تطبیقی و ریشه شناسی، تلاش شده است تا دغدغه واضعان این علم، با توجه به اهمیت و جایگاه معنای محوری، در فهم مفردات قرآن کریم تبیین گردد. معنای محوری معنایی است که در مشتقات مختلف یک واژه و در مراحل مختلف حیات واژگان، به عنوان یک رابط اشتقاقی می تواند معانی مختلف واژگان را ذیل یک معنا جمع کند. این مساله به صورت عملی در دو ریشه «حقّ» با کاربردهای بسیار متنوع با معنای محوری «وجود» و ریشه «قسط» در کاربردهای معنایی متضاد، با معنای محوری «تصلّب» تبیین گردید.

assistant professor, dept. of philosophy, imam khomeini educational and research institute of qom

the knowledge of polysemy and synonymy has long served to contribute to the field of interpretation. there has been a widespread difference of opinions among scholars, however, regarding the purpose and benefit of such knowledge. in the sources ever written on polysemy and synonymy, the selection of words and their semantic relationships are not well accounted for. indeed, the corresponding discussions in those sources are complicated in terms of tenets and instances. through a comparative study based on the etymological features of words and the pivotal role of denotations in understanding the qur’anic verses, an attempt is made here to address the concerns of those who advocate the centrality of core meanings in the understanding of the qur’an. the denotative core of a number of etymologically related words is like an axis to which those words converge. that is to say, lexical items of the same core can be packaged in one semantic category despite their nuances of meaning. in the present study, this issue is illustrated with the words haqh and qhest. the former is of various usages all with the core sense of vojoud (existence), but the latter is used in opposite terms all with tasallob (strictness) as their core meaning.