تحلیل انتقادی استدلال قائلان به بشری بودن الفاظ قرآن کریم به مفاد حدیث «قرب نوافل»

«قرب نوافل» نام حدیثی قدسی است که قائلان به بشری بودن الفاظ قرآن کریم، برای اثبات دیدگاه خود به مفاد آن تمسک کرده اند. آنان بر این باورند که به‌موجب این حدیث، پیامبر اکرم (ص) که مقید به انجام نوافل بوده است، پس از انجام نوافل، زبان خداوند شده است و از همین رو، الفاظ قرآن کریم در عین آنکه بشری اند، الهی به شمار می روندهرچند دیدگاه بشری بودن الفاظ قرآن کریم تا کنون با نقدهای متعدّدی همراه بوده، امّا مستند روایی آن یعنی «حدیث قرب نوافل» نقد نشده است. در پژوهش حاضر، پس از تبیین پیشینه این دیدگاه و چگونگی استناد آنان به این حدیث، متن آن ارزیابی و دیدگاه های موجود درباره معنای آن در دو دسته معانی حقیقی و معانی مجازی دسته‌بندی شد. ازآنجاکه دیدگاه مذکور، وابسته به معنای حقیقیِ تعابیر به‌کاررفته در این حدیث است، در مقام ارزیابی صحت چنین برداشتی با توجه به قرائن درون‌متنی و برون‌متنی، روشن شد که تعابیر به‌کاررفته در آن، معنای حقیقی ندارند و از قبیل تشبیه معقول به محسوس هستند. برخی از قرائن درون‌متنی عبارت‌اند از: توجه به نتایجی که برای انجام دهنده نوافل در متن حدیث تبیین شده است و دوگانگی و تخاطب در تعابیر به‌کاررفته در حدیث. قرائن برون‌متنی نیز عبارت اند از: آیات قرآن کریم که به تلاوت شدن آیات برای پیامبر اکرم (ص) به هنگام نزول دلالت دارند و برخی دیگر از احادیث که متداول بودن کاربرد مجاز در کلام معصومان (ع) را نشان می دهند و از همین رو، تمسک به حدیث قرب نوافل برای اثبات بشری بودن الفاظ قرآن کریم صحیح نیست.

a critical analysis of the claim made based on the hadith “qhorb-e nawafel” that the qur’an is man-fabricated

qhorb-e nawafel (approximation to god through nonritual prayers) is a divine hadith on the basis of which it has been claimed that the qur’anic text is man-fabricated. according to those who advocate this claim, after the prophet (pbuh) was ordered to say nawafel, he turned into the tongue of god; therefore, the qur’anic utterances, though made up by man, are of a divine nature. this claim has been widely challenged so far, but qhorb-e nawafel, on which the claim is based, has not been put to criticism yet. this study, first of all, presents a background of such an outlook and the way it was derived from the hadith. then, the text of the hadith is evaluated, and the factual and figurative approaches to its meaning are discussed. the claim is based on the factual meanings, or denotations, of the words in the hadith, but the intra-textual and extra-textual pieces of evidence suggest that the words and expressions in the hadith should be taken from a figurative perspective. in other words, they are connotatively significant because intangible concepts are expressed like tangible entities. the main intra-textual clues are the results gained by whoever says the prayers and the presence of two people, an addressor and an addressee. the extra-textual clues include the qur’anic verses that regard the recitation of the words of god to the prophet and some hadiths that refer to the use of figurative language by imams. it is generally concluded that the hadith qhorb-e nawafel provides no evidence for the human origin of the qur’an.