تحلیل تاریخی جامع‌ نگاری علوم قرآن؛ «فضائل ‌القرآن» ابوعبید قاسم ‌بن ‌سلّام

مسلمانان از دیرباز تالیفاتی در علوم قرآن داشته‌‌اند که از نخستین‌ جامع‌نگاری‌ها «فضائل القرآن» ابوعبیدقاسم بن سلّام است. سوال اصلی آن است که نگارش فضائل القرآن متاثر از چه عوامل بنیادینی بوده و رتبه عوامل به چه‌صورت قابل تحلیل است؟ این تحقیق از طریق یک روند منظم و استقرای تحلیلی؛ داده‌های تحلیلی را در مورد «جریان‌سازبودن فضائل‌القرآن»، «رابطه و تعامل فضائل‌القرآن با کتب هم‌عصر آن» و «عوامل موثر بر نگارش فضائل‌القرآن» برای دانش‌پژوهان رشته علوم قرآن بیان کرده‌است. روش‌ پژوهش حاضر، کیفی بوده و از تکنیک کدگذاری و مقوله‌بندی استفاده شده‌است. رویکرد ابوعبید در مواجهه با تجمیع احادیث علوم قرآن به‌دلیل تخصص و تبحر او در علم حدیث، اجتهادی و نقادانه بوده است. عوامل تاثیرگذار درونی در نگارش فضائل القرآن نقش‌آفرینی بیشتری داشته و عوامل بیرونی بر نگارش آن به‌دلیل حرّیت، تخصص و تسلط نویسنده تاثیر کمتری داشته است. مقوله قدمت، ساختار و کارکرد کتاب، عوامل فرهنگی اجتماعی، زمینه‌ای، شخصیت فردی و همنشینانِ ابوعبید قاسم‌بن‌سلام، شهرت، داشتن کتاب تک‌نگاری علاوه بر کتاب جامع، شخصیت علمی و اخلاقی ابوعبید، بیشترین تا کمترین تاثیر را در جریان‌سازی کتاب ایفا کرده‌اند.