رمزگشایى از حکایت قرآنى «پسران یعقوب (ع) و دروازه هاى چندگانه» با تکیه بر معهودات زمانه

در فهم قصه‌های قرآن، تکیه بر معهودات زمانه نزول و پیشینه های تاریخی، اهمیتی وافر دارد. بررسی حکایت قرآنى «پراکندگی پسران یعقوب بر دروازه هاى چندگانه» نمونه ای بارز از این مدعا را نشان می دهد. بر وفق گزارش قرآن، چون پسران یعقوب رهسپار مصر شدند، سفارش پدر به ایشان آن بود که از یک دروازه، داخل مصر نشوند بلکه از دروازه‏هاى مختلف وارد شوند. از الفاظ قصه در قرآن معلوم نمی گردد که در پس این سفارش یعقوب، چه حکمتی نهفته بوده است. بیشینه اهل تفسیر، اجتناب از چشم بد مردمان را علت امر یعقوب معرفی کرده اند بی آن که به پیشینه قصه اشاره کنند. جمعی دیگر، حکمت سفارش یعقوب را در دوری از حوادث ناگوار متعارف جسته اند و بر آن شده اند که مشاهده اجتماع پسران بر دروازه واحد، می توانست بیم یا حسد حکومتیان یا مردمان عادی را بر ضد ایشان برانگیزد. تحقیق حاضر نشان می دهد که با قطع نظر از پیشینه قصه، وجه اخیر تعین دارد اما پیشینه تاریخی سفارش یعقوب در «میدراش رَبّاه»، قول نخست را موید می دارد. افزون بر این، از «تلمود بابلی» فهمیده می شود که ورود به یک شهر غریب، موقعیتی است که آدمیان را در اثرپذیری از چشم بد آسیب پذیرتر می کند. از این رو، یعقوب نیز در سفارش قرآنی خود، بر این موقعیت، انگشت نهاده است.